Transportband
Het zwaarste, koudste en zoutste water van de wereld vinden we diep in de Zuidelijke Oceaan. Deze oceaan omringt Antarctica en volgt globaal de zestig graden zuiderbreedtegraad en is de zone waar de koude, noordwaarts stromende wateren van het Antarctische gebied zich mengen met de warmere wateren van de Indische, Grote en Atlantische Oceanen. Het is de belangrijkste oceaan voor de gevolgen van klimaatverandering want dit koude en zoute water kan veel meer co2 opnemen dan warm en zoet water.
Oceanograaf Steve Rintoul vertrekt ieder jaar met een team van vijftig onderzoekers aan boord van de Aurora Australis naar Antarctica. Hij maakt zich zorgen over de Zuidelijke Oceaan, want in zijn metingen neemt hij waar dat het water zoeter aan het worden is. Wat er precies aan de hand is, weet hij nog niet, maar waarschijnlijk zijn smeltende gletsjers aan de rand van Antarctica, toenemende neerslag en verandering in windrichting enkele oorzaken.
Als wetenschapper voelt hij zich thuis in de transportband van de Antarctic transpolar drift: de ruigste, diepste en langste zeestroom ter wereld. Maar het is niet voor iedereen: zeeziekte, slecht weer en een onstuimige zee verhinderen vaak zijn werk. De Zuidelijke Oceaan is 3000 tot 5000 meter diep, het is er donker en door de druk van het water op die diepte is het moeilijk om instrumenten te plaatsen. Het is essentieel volgens Steve dat oceanografen zich gaan oriënteren op het zuidelijk halfrond, want ‘het bestaat voor zestig procent uit water en oceanen nemen veertig procent van de antropogene co2 op; we nemen de oceanen nu een beetje voor lief.’
Argo’s
Op een zeldzame windstille dag varen Steve en ik vanuit Tasmanië naar Maria-eiland, het laatste stukje land voor Antarctica, om een argo de Zuidelijke Oceaan in te sturen. Een argo is een instrument dat tot duizend meter diepte kan duiken en iedere tien dagen naar de oppervlakte komt om data over zoutgehalte, temperatuur, plankton en oceaanverzuring te zenden. Er zijn nu 3000 argo’s in de wereld, maar echt inzicht krijgen in oceanen is een ander verhaal. ‘We hebben een goed idee tot op 500 meter diepte, daarna is het letterlijk een zwart gat,’ aldus Steve.
Het is praktisch niet haalbaar om een oceaanbodem van 3000 meter diepte in kaart te brengen, want het is logistiek moeilijk en enorm kostbaar. Argo’s, satellieten en instrumenten gemonteerd op vrachtschepen geven veel informatie, maar het is nog lang niet toereikend. We laten de argo’s bij het lanceren in de kartonnen doos, zodat hij wat langer meegaat. Ik moet er een beetje om lachen, maar Steve is serieus. Regelmatig vinden ze een argo met haaientanden. ‘Laatst kregen we signalen van dwalende gps-coördinaten en wisten we dat een haai er met een argo vandoor was gegaan. De argo ging kapot maar we weten nu wel dat haaien op 800 meter diepte zwemmen,’ lachte Steve.