bajesbroer van mandela

Zeg ‘Rivona-proces’, het proces uit 1963-1964 waarbij acht leiders van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) in de beklaagdenbank zaten, en menigeen zal direct aan Nelson Mandela denken. Samen met zeven andere ANC-leiders werd hij toen veroordeeld tot levenslang. Minder bekend is de Zuid-Afrikaanse Indiër Ahmed Kathrada. Hij behoorde ook tot de veroordeelden en zat met Mandela 27 jaar vast. Als Indiër stond Kathrada hoger in de hiërarchie van de apartheidswetten. Zo kreeg hij in de gevangenis betere maaltijden dan de zwarte Mandela. En dat doet hem nu nog pijn.

De documentaire Brieven aan Zohra (2012) vertelt het levensverhaal van Kathrada. Het is een productie van OHM die de NTR uitzendt, omdat OHM wekelijks maar een half uur zendtijd heeft. Het is een film aan de hand van de briefwisseling die Kathrada met zijn nichtje Zohra had toen hij in gevangenschap verkeerde. ‘Ik ontdekte de publicatie van Kathrada met daarin de uitgebreide briefwisseling toen ik in 2006 een item op Robbeneiland aan het draaien was over Kaapse Maleiers,’ legt documentairemaakster en antropologe van Surinaamse origine Henna Renfurm uit. Samen met cineaste Saskia Vredeveld werkte Renfurm jarenlang aan de film. ‘Het was geen gemakkelijke klus. Niet Kathrada, maar vooral mensen en organisaties om hem heen maakten het lastig voor ons. Zo hebben leidende figuren uit de ANC-groep privileges, maar Kathrada heeft nooit geld geaccepteerd en is altijd nederig en dienend gebleven. Sommige familieleden lijken boos te zijn omdat zij ondanks Kathrada’s positie niet profiteren van die privileges,’ aldus Renfurm.

Vredeveld is geboren in Zuid-Afrika en opgegroeid onder het apartheidsbewind. Door heimwee van haar ouders, die in de jaren vijftig emigreerden, keerde Vredeveld op haar zeventiende terug naar Nederland. ‘In de jaren tachtig was ik de “foute Zuid-Afrikaan”, vertelt Vredeveld, ‘desondanks durfde de VPRO het aan om toen mijn driedelige documentaire Heimwee naar Zuid-Afrika uit te zenden. Nu maak ik een inhaalslag. Ik wil grip krijgen op andere kanten van Zuid-Afrika.’ Met z’n tweeën reizen de maaksters veel naar Zuid-Afrika. Vredeveld: ‘Wij maken het land als “blanke” en “zwarte” mee, en dat is niet altijd plezierig: alles is nu ANC, er heerst een soort omgekeerd racisme. En de kleurlingen, die vallen zoals altijd tussen wal en schip.’