In zijn nieuwe reisprogramma trekt Paul Rosenmöller door zes voormalige dictaturen in Latijns-Amerika. ‘Natuurlijk heb ik wel eens teruggedacht aan mijn eigen maoïstische verleden.’

Paul Rosenmöller en de strijd van Latijns-Amerika
Maandag, Nederland 2, 21.20-22.00 uur

Hoe ontworstel je je als jonge democratie aan een dictatoriaal verleden? Dat is de vraag die Paul Rosenmöller opwerpt in zijn nieuwe reisprogramma. Nadat de voormalige GroenLinks-voorman eerder China, Afrika en de vs doorkruiste, is nu Latijns-Amerika aan de beurt. Hier bezoekt Rosenmöller El Salvador, Argentinië, Chili, Bolivia, Brazilië en Venezuela. De overeenkomst tussen dit zestal: nog niet zo lang geleden waren ze een dictatuur. Intussen zijn het jonge democratieën, vaak geleid door een socialistische regering. Hoe vergaat het de landen nu? Hoe gaan ze om met de erfenissen uit het verleden? Wie profiteert van de herwonnen vrijheid, en wie betaalt de rekening? In de eerste aflevering reist Rosenmöller naar El Salvador. Dit land is weliswaar verlost van de verwoestende burgeroorlog uit de jaren tachtig, maar zucht nu onder het geweld van drugsbendes.

We zien u vrijwel zonder bewaking rondlopen in een gevangenis tussen honderden zwaar getatoeëerde bendeleden. Kneep u hem niet een beetje?
Paul Rosenmöller: ‘Nee, vreemd genoeg niet. Alle 2700 gevangenen behoorden tot dezelfde gang, dus ik had het gevoel dat ik in een soort dorp terecht kwam. De sfeer was heel rustig, waarschijnlijk omdat er net een wapenstilstand was gesloten met de rivaliserende bende. Er was inderdaad heel weinig bewaking. Zo weinig dat ik het gevoel had dat ze met zijn allen makkelijk konden ontsnappen als ze zouden willen. Misschien hadden ze het binnen wel beter dan de mensen buiten.’

Dat wordt ook gezegd in de uitzending: voor de bendes is die wapenstilstand handig, maar voor burgers op straat blijft het levensgevaarlijk.
‘Op sommige plekken zeker. Onze fixer ter plekke, een jonge vrouw met een goede opleiding, vertelde dat zij niet zonder auto kon. Het openbaar vervoer was te gevaarlijk. Het geweld loopt echt als een rode draad door die samenleving.’

U bezoekt ook de plek waar in 1982 vier Ikon-journalisten zijn vermoord. Ook daar worden jullie gemaand snel weer te vertrekken omdat het er niet pluis is.
‘Ja, we hadden daar afgesproken met een fotograaf die destijds bevriend was met de Ikon-ploeg. Hij zag op een gegeven moment wat verdachte auto’s langsrijden. Toen hebben we ons maar uit de voeten gemaakt.’

Op Twitter zei u zich te willen gaan inzetten voor een monument voor het Ikon-team.
‘Dat is de bedoeling ja. Op de plek waar ze zijn vermoord is nu niets. Het leek mij een goed idee om daar een gedenkteken te plaatsen. De Ikon-directie was meteen akkoord, dus we zijn nu aan het kijken hoe we dat gaan doen. Uiteraard in samenspraak met de betrokken families.’

Iemand zegt over de situatie in El Salvador: misschien was het vroeger wel beter dan nu. Toen vochten we tenminste nog om principes, nu alleen nog om geld.
‘Dat sentiment proef je wel, ja. In het geweld van die gangs zit natuurlijk niets ideologisch. Dat maakt het geweld niet beter of slechter, maar ik denk wel dat veel mensen de greep kwijt zijn. In de burgeroorlog was de situatie overzichtelijk: je moest partij kiezen tussen links en rechts. Dat wereldbeeld bestaat nu niet meer.’

Ooit was dat wereldbeeld ook het uwe, want u was maoïst. Heeft u daar nog aan teruggedacht?
‘Ja, natuurlijk zijn er momenten dat je dat doet. In Argentinië heb ik uitgebreid met de crew zitten discussiëren over de vraag wat er met dat land was gebeurd als er destijds geen militaire machtsgreep had plaatsgevonden. Dan had je een linkse dictatuur gehad, en die was misschien wel net zo erg geweest. Als ik dan terugdenk aan mijn standpunten als maoïst, kan ik alleen maar concluderen dat die heel, heel erg verkeerd waren.
Ik kan ze wel verklaren vanuit een context – ik was jong, het waren de jaren zeventig, ik bevond me in de universitaire wereld in Amsterdam – maar dat is geen rechtvaardiging. Ik kan dus alleen maar blij zijn dat ik die ideologische ballast op mijn 25ste overboord heb gegooid. Al zullen sommigen zeggen dat dat laat was.’

Hoe kijkt de huidige Paul Rosenmöller naar radicaal linkse politici als Hugo Chávez?
‘Nou, zonder vooroordeel. Ik vond het echt bijzonder om de impact van Hugo Chávez nu eens met eigen ogen te zien. Die man werd in Europa tijdens zijn leven toch een beetje als een clown gezien. Een antikapitalistische schreeuwlelijk die alleen maar zo’n grote mond kon opzetten omdat hij zwom in de oliedollars. Maar als je in Venezuela bent, besef je wat hij voor veel mensen heeft betekend. Ik sprak met een vrouw die vroeger in de sloppenwijken woonde. Daar had ze helemaal niks: geen huis, geen water, geen elektriciteit. Dankzij Chávez woonde ze nu in een schoon nieuw appartement. Bij het zien van een foto van Chávez barstte ze spontaan in tranen uit. Tegelijk begrijp ik ook de critici van Chávez heel goed. In plaats van het geld uit te delen aan de armen, had hij het misschien beter kunnen gebruiken om mensen echt in hun kracht te zetten. Zodat ze niet aan het infuus van de overheid kwamen te hangen. Al met al denk ik dat we met onze uitzending een veel geschakeerder beeld geven dan de kijker gewend is.’

Een documentairemaker uitte onlangs kritiek op programma’s waarin bekende Nederlanders ons aan de hand meenemen. Wat is de meerwaarde van uw rol als presentator?
‘Het is natuurlijk lastig om dat van jezelf te zeggen. Maar ik kijk graag naar collega’s die dezelfde rol vervullen, zoals Adriaan van Dis. Ik denk zeker dat hij als presentator iets toevoegt door zijn manier van kijken, door de vragen die hij stelt. Zolang je de kijker maar zijn eigen conclusies laat trekken.
Met kritiek op het format van mijn programma ben ik het dus niet eens. Uiteraard kun je altijd kritiek hebben op de manier waarop ik het format invul.’
 
Vindt u dat dit soort reisprogramma’s tot de taak behoren van de publieke omroep?
‘Absoluut. Ik zou het echt een verschraling vinden als er geen ruimte meer zou zijn voor dit soort programma’s. Of dat ze naar de randen van de nacht worden verdreven, zoals documentaires.’

De Ikon houdt per 1 januari 2016 op te bestaan. Wat zijn uw toekomstplannen?
‘Dat weet ik nog niet. Maar gelet op de huidige situatie in Hilversum, zal het iets buiten de journalistiek zijn.’

Een rol als redder van GroenLinks, zit dat erin?
‘Nee, dat wordt het in elk geval niet. Maar het zal iets zijn dat maatschappelijk relevant is. Daar liggen mijn passie en expertise.’