Holland Doc: Dagboeken van een olifant
Nederland 2, 23.00-0.00 uur

De grootvader van documentairemaakster Janina Pigaht laat na zijn dood in 2004 memoires na die de hele familiegeschiedenis omvatten. Stof voor een film, weet Pigaht. Het verhaal voor die film verandert echter wanneer ze tijdens het graafwerk zijn dagboeken onder ogen krijgt: opa blijkt ss’er te zijn geweest. In Dagboeken van een olifant praat de maakster met haar ouders en broer over hun kijk op het verleden. Voor het eerst, want over de oorlog werd in huize Pigaht niet gesproken.

Wat geweest is, is geweest, zegt je vader in de film. Was die instelling lastig tijdens het maken van de documentaire?
Pigaht: ‘Alleen mijn moeder reageerde enthousiast toen ik mijn plannen op tafel gooide. Mijn broer was huiverig. En mijn vader, die zei niet veel. Toch deed hij mee, voor mij. “Jij zit ermee, dit is jouw manier van verwerken.” Ik kreeg hun vertrouwen, al was niet iedereen het eens met het doel van mijn film. Weet je, sommige mensen voelen zich vrijer als de olifant uit de kamer is. Zo ben ik, en zo is mijn moeder ook. Anderen leven liever met die olifant. Mijn vader en mijn broer doen het laatste. Ik wilde in mijn film onze verschillende blikken op het verleden belichten.’

Heb je je ouders ooit verweten dat ze je niets hebben verteld over de praktijken van je opa?
‘Verwijten doe ik het hun niet, maar ik heb het ook nooit begrépen. Al stelde ik zelf ook geen vragen. Op school kreeg ik les over de oorlog, maar een link met mijn grootvader legde ik als kind nooit. Als mijn opa nu nog geleefd zou hebben, denk ik weleens, zou ik hem dan durven vragen naar wat hij heeft gedaan? Ik twijfel. Ik denk dat ik bang zou zijn voor het antwoord. Bang om te horen: “geweest is geweest’’.’

Welke rol speelt je grootvader nog in je dagelijks leven?
‘Ik houd van mijn opa en droom nog vaak over hem. Dan voeren we gesprekken, gewoon, als grootvader en kleindochter. Soms vraag ik me af wat hij van de film zou vinden. De documentaire is niet alleen het verhaal van ‘mijn opa de ss’er’, ik wilde ook laten zien dat het kwaad minder ver van ons af staat dan we denken.’

Je wilde ‘de olifant in de kamer’ bespreekbaar maken. Is dat gelukt?
‘Ja. Ik voel me niet meer bezwaard als ik het onderwerp aansnijd, het taboe is weg. We kunnen ons vrijer bewegen. Alleen mijn broer heeft nooit laten weten wat hij van de film vond. Met hem heb ik het er niet meer over gehad.’

Lotje IJzermans is eindredacteur van het dagelijks cultuurprogramma van de VPRO Radio De Avonden en tipt iedere dinsdag ze iets moois op het gebied van cultuur. Vorige week raadde ze Dagboeken van een olifant al aan.

Ook in cultuurprogramma De Avonden kwam Dagboeken van een olifant al voorbij. Sarina Vitta sprak gedurende 20 minuten met Janina Pigaht.

 Meer informatie op Holland Doc 24