Schrijvers duiden de wereld om ons heen, ze onderwijzen ons, ze bieden zelfs troost. Goed beschouwd kunnen we niet zonder ze, zo betoogt Chris Kijne.

Het begon hier, in de zaterdagkrant. Waar Arjen Fortuin melding maakte van de bijbaan van de te vroeg overleden Vlaamse schrijver Thomas Blondeau. Hij was ‘boekendokter’ tijdens de Antwerpse boekenbeurs en gaf in die hoedanigheid lees-adviezen ter stelping van het leed dat de beursbezoekers daar aan hem voorlegden. Een prachtig idee en ruim toepasbaar.

Want onmiddellijk schoten mij de brieven te binnen die ik een paar dagen daarvoor had gelezen in de New Yorker. Het gaat om deze briefwisseling tussen de Arabisch-Israëlische schrijver Sayed Kashua en zijn Joods- Israelische collega Etgar Keret. En de link met het zegenrijke werk van Blondeau in Antwerpen wordt meteen in de eerste uitwisseling gelegd door Kashua, die zijn collega en vriend aanspreekt op zijn talent voor het schrijven van hilarische absurdistische verhalen. Waarna er een volgt. Als er ergens een direct beroep werd gedaan op de helende, of op zijn minst troostende werking van literatuur, dan was het wel hier.

Want dat had Blondeau natuurlijk goed gezien: juist de schrijver kan troost bieden waar medicijnen of apparaten tekort schieten. Vanwege zijn talent tot communicatie, maar juist ook vanwege zijn of haar vermogen om het algemene individueel en het individuele algemeen te maken. Maar hij of zij kan meer, en dat is wat Kashua en Keret hier doen. Behalve inzicht geven in onze kleine kwalen of soelaas bieden waar de dokter woordeloos blijft, kan de schrijver ons natuurlijk vooral de wereld laten begrijpen.

Schrijvershand

En ja, die deur stond al open. Maar toch: het kan misschien geen kwaad, gezien de onheilspellende berichten over dalende boekenverkoop en afnemende leestijd onder zowel de oudere als de jongere generaties, er nog eens op te wijzen: een goede schrijver kan u zoveel meer leren dan de krant, de televisie of de radio. Wanneer we even bij Israël blijven, dat natuurlijk het voorbeeld heeft dat het zeker aan de joodse kant leeft in de traditie van het woord, dan is de rij niet te missen kandidaten onafzienbaar. Lees alleen David Grossman’s noodkreet, die voortgaat op hetzelfde thema als Keret in zijn tweede brief: hoe wanhoop de grondtoon is geworden in Israël en hoe ongelooflijk destructief dat is.

Maar dat is dan nog een rechtstreekse, zij het met bekwame schrijvershand geschreven, analyse. Lees gewoon Grossmans boeken. Of alles van Amos Oz, die ik ooit over Israël sprak naar aanleiding van zijn oeuvre.

We zouden kunnen denken dat ze in Israël, vanwege die traditie van het woord, een voorsprong hebben. Maar waar leert u meer over de waanzin van Irak dan bij Iraakse schrijvers als Hassan Blasim of Amerikanen als Kevin Powers?

Sterke maag

Vorige week hebben we in Bureau Buitenland geprobeerd het nuttige met het aangename te combineren, zoals de schrijver doet wanneer hij probeert een groot thema te vatten in een verhaal dat u wilt lezen. Precies dat doet Phil Klay in ’Oorlogsverhalen’ een even hilarische als dieptreurige serie verhalen over die oorlog, die in absurdisme weinig onderdoen voor de fantasie van Keret, maar wel degelijk gebaseerd zijn op Klay’s eigen ervaringen als militair in Irak. En gelukkig is er dan de radio, die nog steeds het hoorspel kent. Zodat ook dat objectieve informerende medium u via de fantasie van Klay zo dicht bij de werkelijkheid kan brengen als alleen een fictieschrijver kan. Omdat het verhaal verteld wordt via personen van vlees en bloed, hun interacties en de omstandigheden waar zij speelbal van zijn.

Daar kan geen interview tegenop.

Wanneer je er even over nadenkt is de lijst eindeloos. En ook wie er niet naar op zoek is wordt er ongevraagd mee geconfronteerd, zij het dat je er voor moet gaan zitten, de leeslamp aan moet doen en een boek moet lezen. Want ook dat gebeurde mij het afgelopen jaar. Dus als ik u nog één, nou ja, twee tips mag geven: wanneer u werkelijk wilt begrijpen wat er nu in Oekraïne gebeurt, lees dan om te beginnen ‘De Welwillenden’ van Jonathan Littell. Zelden kwam, en u moet er een sterke maag voor hebben, de verschrikking die zich daar tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld, dichterbij.

En neem er dan ook nog ‘Leven en Lot’ en het net in vertaling uitgebrachte ‘Een Klein Leven’ van Vasili Grossman bij. Grossman, geboren in Berditsjev in het hart van Oekraïne, maar als scheikundig ingenieur ook werkzaam geweest in de nu zo omstreden Donbass, ís Oekraïne. Zoals hij ook de Sovjet-Unie is. En het stalinisme. En de oorlog.

Onontbeerlijk.