In de serie smaakmakers gidst Chris Kijne ons elke week door het wereldnieuws. Deze week: 'de economie is de voortzetting van oorlog met andere middelen'.
In omstandigheden als deze, wanneer de hele wereld de adem in houdt rond een crisis die bij het minste geringste vonkje kan veranderen in een uitslaande brand, duurt het nooit lang voordat iemand de Pruisische generaal Carl von Clausewitz aanhaalt.
Laat ik deze keer maar de eerste zijn.
Von Clausewitz duikt altijd op omdat we denken: Pruis en generaal, die móet wel verstand van oorlog hebben. En hij schreef er nog een boek over ook.
De meeste mensen – ik ook – kennen één zin uit ‘Vom Kriege’:
‘Oorlog is de voortzetting van politiek met andere middelen'
Hoewel ik eerlijk gezegd nooit heb begrepen wat Carl en iedereen die hem sinds 1832 te pas en te onpas citeert er precíes mee bedoelt, klinkt het als een waarheid als een koe.
Tuurlijk, oorlog is enz.
Maar misschien is het inmiddels toch verstandig om ons te realiseren dat Carl zijn krijgskundige ervaringen opdeed in de Napoleontische oorlogen. Dat je toen inderdaad als machthebber eerst kon proberen via de gebruikelijke vreedzame wegen je invloedssfeer uit te breiden – eeuwenlang bijvoorbeeld via het huwelijk met deze of gene troonpretendent van een rivaliserend rijkje – maar dat er uiteindelijk misschien niets anders op zat dan er een klap op te geven.
Me dunkt dat er sindsdien het een en ander is veranderd, waardoor de stelling van Carl misschien niet meteen onwaar is geworden, maar wel grotendeels irrelevant. Ik zou hem bij deze dan ook willen amenderen met een nieuw axioma:
‘Economie is de voortzetting van oorlog met andere middelen.’
Geef toe: klinkt ook als een waarheid waarvan u wist dat hij bestond, maar die alleen nog even geformuleerd moest worden. Volgens mij goed genoeg om ook nog minstens tweehonderd jaar geciteerd te worden. Maar ik zal hem toch even uitleggen. Het verhaal begint wat mij betreft hier:
Wat de jonge historicus en publicist Rutger Bregman hier voor Tegenlicht beweert : dat je aan de elementen van een potje Nutella en hun zeer diverse herkomst kan zien hoe vooruitgang altijd gepaard gaat met een steeds grotere onderlinge afhankelijkheid – en mutatis mutandis hoe welvaart en autarkie dus onverenigbaar zijn – is volgens mij essentieel om het verschil tussen Von Clausewitz’ tijd en de onze te begrijpen.
Want hoewel globalisering natuurlijk niet pas nu is uitgevonden - sterker: al onze Nederlandse welvaart komt juist voort uit de Nutella’s van die tijd – was de wereld in de Napoleontische tijd natuurlijk veel lokaler dan nu. Zeker in het voor-industriële tijdperk kon een beetje redelijk land nog wél min of meer autarkisch opereren.
Dat is er tegenwoordig helemaal niet meer bij. En de belangrijkste factor daarin is energie. Of het nu voor industrieel of particulier gebruik is, het is al vele malen betoogd de afgelopen weken, door onze enorme energie-behoefte zijn we allemaal afhankelijk van elkaar geworden. En laat energie – Russische olie en Russisch gas - nu net ook de cruciale factor zijn die uiteindelijk het gevecht om de Oekraïne gaat beslissen. Daarom is, bij alle praat over sancties en zelfs bij het wapengekletter, dit bericht uit The New York Times eindelijk de belangrijkste oorlogsverklaring van de hele Oekraine-crisis.
Want zoals onlangs in onze uitzending van Bureau Buitenland op 13 februari helder uiteengezet door Sijbren de Jong van het Haagse Centrum voor Strategische Studies, zijn olie en gas tegelijkertijd de machtsbasis en de achilleshiel van Poetin:
Ik zeg niet dat het geen oorlog wordt. Geen mens die het weet. Misschien is het al zo ver als u dit leest, want er is maar één gestresste militair of heethoofdige demonstrant nodig om op zijn Sarajevo’s een wereldbrand aan te steken. En dat kan en zal dan een heleboel ellende opleveren. Maar ik ben ervan overtuigd dat het gevecht uiteindelijk beslecht zal worden op economisch gebied.
Vandaar mijn stelling.
Of dat vooruitgang is, daar moet ik nog eens diep over nadenken.
Chris Kijne
Chris Kijne is presentator van Bureau Buitenland en werkt ook voor het televisie programma Tegenlicht.