1. In Frankrijk had ik een discussie met een vertaler over de vraag of je je thuis kunt voelen in een taal. In je moedertaal voel je je thuis, zou je zeggen, maar toch geloof ik niet dat volledige beheersing van een taal noodzakelijk is om je daarin thuis te voelen. En de gemeenplaats dat er in vertaling alleen maar iets verloren gaat, is onwaar; integendeel, bepaalde fragmenten van mijn romans vind ik in het Duits of Engels beter klinken. Je kunt je ook thuis voelen in een taal die je zo gebrekkig spreekt dat je je eigen fouten niet opmerkt. Even word je meegenomen door een roes. Lang geleden (1999) overviel mij op het eiland Sicilië een dergelijke genade. Ik voerde een conversatie met een taxichauffeur in het Italiaans en naar mijn idee kwamen er alleen maar Italiaanse volzinnen uit mijn mond rollen.
2. Tijdens een conferentie in München hoorde ik een Spaanse minister Engels spreken, maar op zo’n manier dat het bijna onbegrijpelijk was. Andere ministers kozen ervoor in hun eigen taal te spreken en hun woorden te laten vertalen door een professionele tolk. Maar hoe goed die tolken ook waren, ik merkte dat het prettiger was naar praktisch onbegrijpelijk Engels te luisteren dan naar vertaald, grammaticaal correct en min of meer helder Engels. (Helemaal hinderlijk was het dat journalisten in de journalistenruimte gedwongen waren naar Helmut Schmidt in het Engels te luisteren. Voor de goede orde: Schmidt zelf sprak Duits, maar kennelijk verstonden de meeste journalisten geen Duits.) Sommige constructies laten zich niet goed of althans niet à la minute door een tolk vertalen, maar het kan ook zijn dat gebrekkige beheersing van een taal bepaalde ministers dwong concreet te worden terwijl ze zich in hun eigen taal konden verschuilen achter bloemrijke maar nietszeggende uitweidingen. Als de spreker moet spreken in een taal die hij matig beheerst, komen we dichterbij de waarheid.
3. Niet begrepen worden is beschamend. De Spaanse minister leerde mij echter dat je te allen tijde moet doen alsof je begrepen wordt. Begrepen worden is niet alleen een kwestie van taalbeheersing, maar ook van overtuigend toneelspel, van psychologische oorlogsvoering, intimidatie.
In Frankrijk had ik een discussie met een vertaler over de vraag of je je thuis kunt voelen in een taal. In je moedertaal voel je je thuis, zou je zeggen, maar toch geloof ik niet dat volledige beheersing van een taal noodzakelijk is om je daarin thuis te voelen.