Ondergangsprofeten

In Candide ridiculiseerde Voltaire het idee van Leibniz dat we in de best mogelijke van alle werelden leven. (Wie Candide niet heeft gelezen, zou dat even moeten doen.)
Tegenwoordig is het gemeengoed om het tegenovergestelde van Leibniz te beweren, dus dat we in de slechtst mogelijke van alle werelden leven. Zie de opiniepagina’s van serieuze kranten en wat mensen op internetfora te berde brengen. Overal dezelfde voorspelling in diverse toonaarden: de ondergang is nabij. En wij kennen de schuldigen.
Het is niet verwonderlijk dat mensen somber zijn over hun wereld, hun land en hun werk, want bijna dagelijks worden ze eraan herinnerd dat ze in de slechtst mogelijke van alle werelden leven. Het positieve nieuws is verdacht, het getuigt van oppervlakkigheid.
De ondergangsprofetie mag een slecht ‘track record’ hebben, maar dat betekent niet dat die ondergang er nooit zal komen. Misschien is onze beschaving daadwerkelijk in verval – al zal dat verval al langere tijd aan de gang zijn. Wellicht wordt de Hollywoodachtige fantasie c.q. angst nog eens bewaarheid dat enkele kwaadaardige buitenaardse wezens het menselijk leven op aarde wegvagen, maar dat er ergens in de kelder van een flatgebouw nog vier mensen zijn overgebleven. Of dat – iets realistischer misschien – de klimatologische veranderingen rampen zullen veroorzaken die hun weerga niet kennen.
Voltaires bezwaren tegen een al te ongebreideld optimisme zijn nog steeds geldig, maar de ondergangsfantasie is daarmee niet per se een goed alternatief.
Ik vraag me af wat toekomstige historici over onze tijd zullen zeggen. Waarschijnlijk hetzelfde als wat wij nu zeggen over de apocalyptische visioenen van lang geleden. Misschien zullen ze eraan toevoegen: ‘Deze beschaving was al vanaf 1914 in verval.’
De gedachte dat het altijd erger kan, zou een kleine troost kunnen zijn voor iedereen die verslaafd is aan apocalyptische fantasieën. Ondergangsprofeten bieden doorgaans hetzelfde assortiment aan ondergangsprofetieen. Wat mij betreft mogen er best een paar intelligente overblijven, de meesten zouden zich echter moeten laten omscholen.