Vrouwen-wát?

De afgelopen weken heb ik iedereen in mijn buurt twee vragen gesteld. De eerste was: wanneer denk jij dat het eerste WK voetbal voor vrouwen gehouden werd? Mijn vader gokte op 1960, maar hij denkt dat de ongelijke behandeling van vrouwen en mannen iets is van begin vorige eeuw. Mijn moeder dacht 2007, zij is een radicaal feministe met nul vertrouwen in deze door mannen geregeerde maatschappij. De Ajaxsupporter die door de wijk tuft in een elektrisch wagentje zei: 'Vrouwen-wát?' Toen ik de vraag herhaalde, zei hij: 'Kan me niet schelen.'

Wanneer het eerste WK voetbal voor mannen werd gehouden, heb ik nooit hoeven opzoeken. Dat was in 1930, in Uruguay. Daar kom ik vandaan. Het antwoord op de vraag waar het eerste mannen-WK plaatsvond – en wie dat won – krijgt iedereen met de paplepel ingegoten. Mannenvoetbal is de belangrijkste bijzaak van het leven, ook wanneer je wordt grootgebracht door die feministe van zo-even.

Het eerste vrouwen-WK werd dik zestig jaar na dat van de mannen georganiseerd. Het antwoord op de vraag waarom vrouwen daar pas zo laat mee kwamen, kent iedereen: voetballende vrouwen werd simpelweg de toegang tot de velden ontzegd. Niet dus. Dat de meeste mensen dit wel weten.

Bijna geen van de vrienden die ik bevroeg, kende de verklaring. 'Vrouwenvoetbal ziet er gewoon niet uit,' zei de een. Maar waarom hockey of volleybal dan wel? 'Vrouwen ontberen de snelheid en de kracht,' zei de ander. Maar waarom speelt dat dan geen rol bij andere sporten? 'Niemand wil naar vrouwenvoetbal kijken,' zei een derde. Maar waarom niet? Ook mijn moeder wist het niet precies. Die zei net als mijn vader, mijn lgbtq-vriendin en veel redelijke anderen dat men voetbal niet passend vond voor vrouwen. De Ajaxsupporter in zijn wagentje gaf op die vraag geen antwoord, hij gaf alleen maar gas.

Vrouwen voetbalden wel. Er is genoeg beeld te vinden uit de tijd dat het geluid in films nog uitsluitend uit ratelend celluloid bestond. Dan zie je vrouwen in enorme korte broeken – de haren weggestopt in mutsen – die voetballen op velden omgeven door afgeladen tribunes.

Afgeladen met mannen, van wie sommigen ongetwijfeld voor de gein kwamen, maar er zijn er ook genoeg die het spel volgen en applaudisseren voor een mooi doelpunt of een fraaie pass. Hoewel sommige publicisten het vrouwenvoetbal een belediging voor de sport noemen, zijn er ook die dat niet doen. In de lokale krant Long Eaton Advertiser schrijft een aanvankelijk sceptische journalist in 1896: '(…) haar spel was een genot, ze walste rond haar tegenstanders alsof het totempalen waren... Elke keer als ze de bal had, nam ze haar hoofddeksel af ten teken dat het nu menens was.'

Een van de bekendste clubs was Dick, Kerr Ladies fc, het voetbalteam van de fabriek Dick, Kerr & Co. Oud-voetbalster en biografe Gail Newsham, die de historie van de Dick, Kerr Ladies beschreef in In a League of Their Own!, vroeg een man die het team overal gevolgd had naar de reden daarvan. Hij antwoordde: 'Ik wilde gewoon naar goed voetbal kijken.'

Bij Dick, Kerr & Co werden onderdelen gemaakt voor trams en treinen, totdat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Toen werd de vraag naar kogels groter dan de vraag naar trams en in antwoord daarop besloot de fabriek munitie te gaan produceren. Er waren voornamelijk vrouwen in dienst, aangezien de mannen naar het front gestuurd waren om de vijand uit te schakelen met diezelfde munitie.

In de lunchpauzes deden de vrouwen wat alle jonge mensen in pauzes doen: met z'n allen achter een bal aanhollen. Toen er een verzoek kwam een benefiet te organiseren voor gewonde soldaten dacht men eerst aan een concert, maar vervolgens opperde iemand een voetbalwedstrijd. Op eerste kerstdag 1917 kwamen de Dick, Kerr Ladies uit tegen het damesteam van Arundel Couthard Factory. Er kwamen tienduizend toeschouwers naar de match. De munitionettes van de Dick, Kerr Ladies wonnen met 4-0 en zamelden 600 pond in, destijds een behoorlijk bedrag.

Daarna speelden ze door het hele land tegen vrouwenteams uit andere fabrieken. De opbrengsten gingen eerst naar gewonde soldaten en toen de oorlog voorbij was naar andere goede doelen. Het vrouwenvoetbal zat in de lift, ook na de oorlog. Daar kwam pas een eind aan toen de Football Association, de Britse voetbalbond, op 5 december 1921 de volgende verklaring liet uitgaan: 'Er zijn klachten binnengekomen over het voetbal zoals gespeeld door vrouwen. De raad voelt zich geroepen zijn sterke mening uit te spreken, voetbal is zeer ongeschikt voor vrouwen en dient niet aangemoedigd te worden.

De bond is verder van mening dat een buitensporig deel van de kaartverkoop wordt geabsorbeerd door uitgaven en dat een onvoldoende deel bestemd is voor goede doelen. Om deze redenen verzoekt de raad de clubs die tot de bond behoren het gebruik van hun grond voor deze wedstrijden te weigeren.'

Of de klacht over de financiën terecht was, wordt door verschillende bronnen in twijfel getrokken. Het is waarschijnlijker dat het de bond dwars zat dat er veel geld werd ingezameld waar men de hand niet op kon leggen. De hele voetbalminnende natie ging direct de barricades op en de bond moest het verbod herroepen. Niet dus. Bij het mannenvoetbal vond men het wel best, daar was men waarschijnlijk bang dat men inzake liefdadigheidsdonaties een voorbeeld aan het vrouwenvoetbal zou moeten nemen.

In de documentaire When Football Banned Women (2017, Kelly Close) wordt een andere theorie geopperd: er heerste armoede, er was een ontevreden arbeidersklasse, er was angst voor het communisme en er waren tienduizenden arbeiders die zich in hun vrije tijd rond die vrouwenmatches verzamelden. Dat resulteerde in een licht ontvlambare situatie. Vrouwenvoetbal rook naar revolutie en de heersende klasse wilde ervanaf. Wat de echte reden voor het verbod ook geweest is, de uitspraak van de bond maakte een eind aan vrouwenvoetbal op hun velden.

Nederland liep aanvankelijk niet heel ver achter op Groot-Brittannië. In 1896 werden H.V.V. en Sparta door een Londense damesvoetbalclub uitgedaagd voor een wedstrijd. Sparta nam de uitdaging aan en begon met de voorbereidingen. Dat treffen werd het begin van een warme relatie tussen het vrouwenvoetbal en de Nederlandse Voetbalbond (NVB), die het initiatief onmiddellijk toejuichte. Niet dus. De NVB, die zich toen nog niet 'Koninklijk' mocht noemen, verbood de wedstrijd.

In 1924 werd vrouwenvoetbalclub OVV opgericht in Oostzaan. In het jubileumnummer ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de NVB kregen deze voetbalsters een pluim voor hun vastberadenheid en doorzettingsvermogen. Niet dus. Het nummer werd opgedragen aan 'die vrouwen van Nederland, die het stille leed der eenzaamheid droegen om haar man zijn voetbalvreugd te gunnen als speler, bestuurder of scheidsrechter'.

In Het Turnblad van april 1929 is te lezen dat enkele dames elkaar via een advertentie gevonden hebben en een club hebben opgericht. Ze mogen op de velden van Sparta trainen, op voorwaarde dat er geen publiek bij de wedstrijden aanwezig is. Om dit te garanderen, geeft de club de dames alleen toestemming de velden op zondagochtend te gebruiken, van halfacht tot halftien.

In 1933 legde de bond straffen op aan mannenclubs die vrouwen op hun velden lieten spelen. Ook volgden er veel publicaties waarin lieden aan het woord kwamen die verklaarden dat voetbal niet voor vrouwen was. In het tijdschrift Revue der Sporten zegt R.J.Th. Meurer, vrouwenarts en voorzitter van de Amsterdamse Roeibond, in 1933: 'Voetbal voor dames acht ik 1e subjectief uit den booze, uit een oogpunt der aesthetica, 2e objectief verderfelijk gezien de laatste medische onderzoekingen van vrouwen, die veel aan sport doen en waarbij een gedecideerd nadeelige invloed op de specifiek-vrouwelijke organen uitgewezen werd.'

De gedachte dat nepnieuws iets van deze tijd is, kunnen we in elk geval laten varen: mensen geloofden deze beweringen zonder dat daar enig bewijs voor was. Als gevolg hiervan groeiden hele generaties op met het idee dat voetbal geen sport voor vrouwen is. En zelfs nu nog menen weldenkende, zelfs wetenschappelijk geschoolde mensen dat het antwoord op de vraag waarom vrouwenvoetbal onderdoet voor mannenvoetbal moet worden gezocht in de genetica. Niet dus.

In 1944 sprak de Nederlandse Voetbalbond voor de tweede keer een verbod op vrouwenvoetbal uit: 'Het bondsbestuur van den N.V.B. vestigt er met nadruk de aandacht van vereenigingsbesturen, bond-officials en bondsleden op, dat het voetbal door dames ongewenscht acht en het mitsdien verboden is hiertoe speelvelden ter beschikking te stellen of op andere wille medewerking te verleenen.'

Tot halverwege de jaren vijftig werd er door vrouwen nauwelijks gevoetbald, maar in 1955 stak het toch de kop weer op. Hier en daar zagen clubs het licht en er werd zelfs een vrouwenvoetbalbond opgericht. KNVB'er Leo Brunt reageerde met een oproep: 'Dames ik bid u, doe het niet.'

Een van de bepalingen die de KNVB het vrouwenvoetbal in 1956 oplegde, was dat wedstrijden drie uur voor of drie uur na die van de mannen moesten worden gespeeld. Een groot deel van het jaar was het dan al donker.

De geschiedenis van het vrouwenvoetbal is ervan doordrenkt: tegenwerking door de bond. We kunnen er alleen over fantaseren hoe vrouwen nu zouden spelen als ze dezelfde kansen hadden gekregen als mannen. Stelt u zich eens voor dat datzelfde mooie spel, gespeeld door lichtere, wendbaardere wezens, een eerlijke kans had gekregen zich te evolueren. Wie weet wat ze vandaag voor elkaar hadden kunnen krijgen.

In 1971 werd het vrouwenvoetbal door de KNVB erkend, maar tot op heden heeft het nog altijd de amateurstatus.

Het eerste WK vrouwenvoetbal werd in 1991 gehouden in China. Het werd gewonnen door de VS. Een jaar later verstuurden we de eerste sms. Topscorer was Michelle Akers, die sinds het door haar land gewonnen WK, net als Pelé en Maradona, baadt in het geld. Ze heeft in verschillende steden een appartement met een of meer bolides in de garage. Niet dus.

Akers werkt als coach en laat zich inhuren als motivational speaker. Ik weersta de verleiding haar te mailen met de vraag hoe hoog haar uurtarief is. In plaats daarvan ga ik naar het huis van de Ajaxsupporter. Ik wil hem zeggen dat vrouwenvoetbal domweg verboden werd. Door mannen. Dat, mocht er een greintje geweten onder zijn matje zitten, hij ernaar gaat kijken en de vrouwen fatsoenlijk gaat aanmoedigen. Hij is niet thuis, wat vreemd is, want zijn wagentje is aan de lader voor de deur gekoppeld.

Wie dacht dat het vrouwenvoetbal nu in elk geval niet meer door de bond ondermijnd wordt, moet ik teleurstellen. De professionele status wordt door de knvb niet toegekend aan vrouwenteams, maar ze moeten wel aan voorwaarden voldoen die geld kosten. De eredivisieteams zitten dan ook constant in geldproblemen, zo nu en dan wordt er zelfs een opgedoekt.

In januari 2004 liet Sepp Blatter zich uit over het vrouwenvoetbal. Om meer publiek naar het vrouwenspel te trekken, zou hij fondsen beschikbaar stellen. Niet dus. Strakkere broekjes was zijn suggestie. Hij verantwoordde dat als volgt: 'Er zijn al een aantal regels anders dan bij de mannen. Ze spelen ook met een lichtere bal.' De enige bal die in het voetbal lichter is, zit aan het uiteinde van Blatters nek. Dat vrouwen met een lichtere bal zouden spelen, is een leugen die verspreid is door de president van de Fifa.

Nadat Ajax door Tottenham Hotspur uit de finale van de Champions League was gewipt, belde ik weer aan bij de Ajaxsupporter. Ik wilde hem vragen of hij nu ook inzag wat een verschil het maakt als een volk vroeg begint met voetbal: de Champions League-finale is weer een compleet Engelse aangelegenheid. Omdat hij niet opendeed, heb ik de laadkabel van zijn wagentje losgetrokken. Mannen die voetbal negeren als het door vrouwen wordt gespeeld, heb ik daarmee de oorlog verklaard.

De auteur heeft veelvuldig gebruik gemaakt van onderzoeken van Jurryt van de Vooren en Gail Newsham.

Carolina Trujillo won de Jan Hanlo Essayprijs 2019 met haar bundel Meisjes in blessuretijd.