Elizabeth Holmes bouwde een imperium op een druppel bloed. Maar haar briljante uitvinding bleek één grote leugen.

Een genie, een wonderkind, een talent dat maar eens in de 200 jaar voorbijkomt, een briljante ondernemer en iemand met buitenaardse kwaliteiten: Elizabeth Holmes is het allemaal genoemd. Op haar negentiende stopte ze met haar studie aan de beroemde Stanford University om een bedrijf te beginnen. Ze was er zeker van dat ze een revolutie ging ontketenen in de gezondheidszorg. En ze wist ook anderen te overtuigen, want in totaal haalde ze ruim 700 miljoen dollar aan investeringen binnen. Holmes noemde haar bedrijf Theranos, een samentrekking van de woorden therapy en diagnosis. Overal waar ze kwam liet ze met haar intelligentie, ambitie en charme een onuitwisbare indruk achter, vooral op oudere mannen. In haar bestuur zaten politieke zwaargewichten als Henry Kissinger. Ze stond op de cover van bladen als Fortune en The New York Times Style Magazine.

Vijftien jaar later is het bedrijf failliet en hangt Holmes een celstraf boven het hoofd. Theranos, het troetelkindje van Silicon Valley, een bedrijf met 800 werknemers en een geschatte beurswaarde van negen miljard dollar, bleek een luchtkasteel. Het bedrijf claimde een nieuwe manier te hebben ontwikkeld om bloedonderzoek te doen. Met slechts een druppeltje bloed uit een vinger, ingevoerd in een apparaat ter grootte van een magnetron, zei Holmes honderden testen te kunnen uitvoeren. Dat zou geen gedoe meer met grote naalden betekenen, en de mogelijkheid om dicht bij huis zo vaak als nodig bloedonderzoek te laten doen. Vroegere diagnoses van ziektes en het nauwkeuriger kunnen toedienen van medicijnen lagen zo binnen handbereik.

Voor de rechter doet Holmes meestal of haar neus bloedt: ze zegt meer dan 600 keer de woorden 'I don’t know' 

oplichtster

Mooi bedacht, maar ongeveer zo haalbaar als een bemande vlucht naar Mars. In het Theranos-lab werd nooit iets gebouwd wat in de buurt kwam van wat ceo Holmes beloofde. Maar ondertussen had ze haar machine al wel verkocht aan drogisterijketen Walgreens, die het apparaat in elke winkel in Amerika neer wilde zetten. Volgens Holmes had het Amerikaanse leger haar technologie al in gebruik. Slechts één van de tientallen bloedtesten die Theranos aanbood was goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration, maar de pilot was al in volle gang, met echte patiënten als proefkonijnen.

Behalve dat Holmes investeerders en klanten om de tuin leidde met haar nooit werkende prototype, bracht ze mensen in levensgevaar. Patiënten die hun bloed lieten testen bij Theranos kregen vaak vreemde uitslagen terug. Hierdoor kregen sommigen onterecht te horen dat ze kanker hadden en kregen anderen medicijnen voorgeschreven die ze helemaal niet nodig hadden.

Elizabeth Holmes had 800 werknemers in haar lab

Stem

Het is een ongelooflijk verhaal met details die zelfs de meest fantasierijke schrijver uit Hollywood niet had kunnen verzinnen. Zoals de heimelijke liefdesrelatie tussen Holmes en haar rechterhand, de veel oudere investeerder Ramesh ‘Sunny’ Balwani. Of de door haar werknemers veel genoemde eigenaardigheid dat ze nooit met haar ogen leek te knipperen. De manier waarop Holmes zorgvuldig haar imago construeerde is eindeloos fascinerend. Haar grote voorbeeld was Steve Jobs. Ze kopieerde zijn managementstijl, noemde haar apparaat ‘de iPod van de gezondheidszorg’, nam productontwerpers van Apple in dienst voor het design, en huurde hetzelfde reclamebureau in.

Ze kleedde zich zelfs precies zoals Jobs: ook haar kast hing vol met zwarte coltruien ‘zodat ze zich puur kon focussen op haar werk’. En dan is er nog de uitzonderlijk lage baritonstem van de start-upkoningin. Mensen die haar goed kenden, beweren dat ze vroeger een veel hogere stem had en dat die op feestjes na een paar drankjes soms ineens kwam opzetten. Het lijkt erop dat ze zichzelf die lage stem aanmat om geloofwaardiger over te komen, en met succes, want het valt te betwijfelen of ze zover was gekomen in het mannenbolwerk van Silicon Valley zonder deze masculiene trekken.

Het analyseerkastje van Theranos, ontworpen door designers van Apple

Journalist John Carreyrou van The Washington Post bracht de zaak in 2015 aan het rollen. Hij schreef een serie artikelen en in het voorjaar van 2018 kwam het boek Bad Blood: Secrets and Lies in a Silicon Valley Startup uit, in het Nederlands vertaald als Bloedfraude. Hij interviewde in totaal 150 mensen, onder wie veel voormalige werknemers. Hij beschrijft de dictatoriale trekjes van Holmes en de wantrouwende en vijandige bedrijfscultuur. Het verloop onder de werknemers was groot en de verschillende teams wisten vaak niet van elkaar waar ze mee bezig waren. Holmes liep rond met een bataljon aan beveiligers en was panisch voor het uitlekken van ‘bedrijfsgeheimen’.

Ook bewees Carreyrou dat Theranos bestaande bloedtesten gebruikte die met buisjes bloed werkten, terwijl het bedrijf loog dat de testen door een vingerprikje en hun eigen apparaat gedaan waren. De onthullingen, die hij deed onder luide tegenspraak en juridische dreigementen van Holmes, leidden de ondergang van Theranos in. 
Er loopt nu een rechtszaak tegen Holmes en haar zakenpartner en ex-geliefde Balwani. Ze worden verdacht van fraude en kunnen twintig jaar gevangenisstraf en boetes tot 2,75 miljoen dollar opgelegd krijgen.

Klokkenluider Tyler Schultz

Ondergang

Holmes is van haar voetstuk gevallen, maar het verhaal van haar opkomst en ondergang krijgt nu pas echt vleugels. Na het boek volgde de podcast The Dropout, een zesdelige serie gemaakt door abcRadio. Hierin zijn ook opnames uit de rechtszaal te horen. Voor de rechter doet Holmes meestal of haar neus bloedt: ze zegt meer dan 600 keer de woorden 'I don’t know'.

Afgelopen maart lanceerde hbo de documentaire The Inventor: Out for Blood in Silicon Valley van regisseur Alex Gibney. Hij is bekend van documentaires als Going Clear: Scientology and the Prison of Belief, Enron: The Smartest Guys in the Room en Taxi to the Dark Side, waarvoor hij een Oscar won. Streamingplatform Hulu werkt aan een tv-serie, waarin comédienne Kate McKinnon Elizabeth Holmes zal spelen. De serie is weer gebaseerd op de podcast. Een speelfilm, waarin Jennifer Lawrence de rol van Holmes op zich neemt, is nog in de maak.

Zowel boek, podcast als documentaire kennen veel dezelfde hoofdpersonen. Een van de belangrijkste klokkenluiders was Tyler Shultz. Voor deze werknemer stond niet alleen zijn carrière op het spel toen hij besloot een boekje open te doen over Theranos. Zijn grootvader is oud-minister van Buitenlandse Zaken en miljardair George Shultz, een van de eerste en belangrijkste investeerders in Theranos. Opa Shultz was zo onder de indruk van Elizabeth Holmes dat hij haar introduceerde in de familie. Kleinzoon Tyler ontmoette haar toen hij nog studeerde en vroeg of hij bij Theranos mocht komen werken. Toen hij gewetenswroeging kreeg omdat hij zag dat er onbetrouwbare tests werden gedaan met het bloed van terminale kankerpatiënten, trok zijn grootvader partij voor Holmes.

Shultz werd bedreigd en voor de rechter gesleept en kampt nog steeds met tonnen aan advocatenkosten. De vermaarde biochemicus Ian Gibbons was hoofd van het lab, maar kreeg het aan de stok met Holmes. De problemen op het werk waren volgens zijn vrouw de directe aanleiding voor zijn zelfmoord. Roger Parloff, journalist van Fortunedie eerst een juichend profiel over Holmes schreef en haar op de cover van het magazine zette, om daarna tot inkeer te komen met het artikel ‘How Theranos misled me’, zit ook in zowel de podcast als de documentaire, evenals schrijver John Carreyrou.

Mensen die haar goed kenden, beweren dat ze vroeger een veel hogere stem had en dat die op feestjes na een paar drankjes soms ineens kwam opzetten. Het lijkt erop dat ze zichzelf die lage stem aanmat om geloofwaardiger over te komen

Holmes

Sprookje

Maar één persoon zwijgt nog steeds in alle talen: Elizabeth Holmes. Er zijn talloze opnames van haar, dus ze is genoeg te zien en te horen. Maar ze weigert alle verzoeken om een reactie. In de podcast horen we wel een ex-werknemer die haar toevallig tegenkwam. Die wekt de indruk dat nog steeds niet helemaal tot haar doordringt wat ze heeft aangericht. Er wordt gespeculeerd dat ze, verblind door ambitie, in haar eigen leugen is gaan geloven. Terwijl ze het oordeel van de rechter afwacht, schijnt ze met een nieuwe verloofde in een luxeappartement in San Francisco te wonen.

‘Dit zou ons allemaal kunnen overkomen,’ beweert de bekende gedragspsycholoog Dan Ariely in de documentaire. ‘Het gaat erom dat dit het soort wereld is waarin we willen leven. Mensen willen geloven in het succesverhaal. Ze zijn bereid om de werkelijkheid te verbuigen en hun ogen te sluiten om het sprookje waar te laten zijn.’ Een andere verontrustende kant van de zaak is het gegeven dat Theranos een uitwas is van de bestaande cultuur in Silicon Valley, het kleine stukje aarde waar zo veel van de wereld waarin we leven wordt bedacht en ontwikkeld. 'Move fast and break things', het o zo stoere motto van Mark Zuckerberg, klinkt leuk als je een nieuwe profielsite of mobiele telefoon wilt ontwikkelen. Maar als het om de gezondheid van mensen gaat, komt het bluffen en in twijfel trekken van de beproefde methodes ineens in een heel ander daglicht te staan.

Holmes loopt nog vrij rond, maar kan twintig jaar gevangenisstraf krijgen

Zullen we iets leren van de hoogmoed van Holmes? De hele wereld smult nu van haar opkomst en ondergang. Maar terwijl het bloederige verhaal steeds weer opnieuw wordt afgedraaid, staan hijgerige investeerders en ambitieuze jonge ingenieurs alweer in de rij voor de volgende hete start-up. Luchtbellen genoeg in Silicon Valley, en ze worden lang niet allemaal doorgeprikt.

 

John Carreyrou: Bloedfraude (Xander Uitgevers) 

De documentaire The Inventor: Out for Blood in Silicon Valley is te zien via Ziggo Movies & Series XL.

De podcast The Dropout is te belusteren via alle podcast-apps.