Het menselijk lichaam lijkt steeds meer op een machine waarvan kapotte onderdelen te vervangen zijn. Wat als je daarin nog een paar stappen verder gaat? Welkom bij The Modular Body.

Er scharrelt iets rond in een glazen kast. Een roze lichaampje met draden eraan. Het heeft twee ledematen, die wel iets weg hebben van ontvelde vingers, en die duwen het steeds een andere kant op.

Het filmpje roept direct weerzin op, maar ook nieuwsgierigheid. Wat ís dit? Een roze vogelspin die zes poten mist? Een halve, koploze kikker die tot leven is gewekt? Iemand die dit zonder toelichting ziet, blijft met vragen zitten. Op de site The Modular Body is dit maar een van tientallen korte video’s die samen een verhaal vertellen.

Het gaat over een nieuwe vorm van menselijk leven. Een eerste aanzet tot de “modulaire mens”. Om er achter te komen wat dat is, ben ik op bezoek bij de geestelijk vader van het geheel: kunstenaar Floris Kaayk. The Modular Body, waaraan hij meer dan twee jaar heeft gewerkt, wordt op 13 april gelanceerd. Tot die tijd staat op de site een ultrakort filmpje met intrigerende beelden uit de video’s en hypnotiserende muziek.

veel te eenvoudig

De enige tastbare onderdelen die Kaayk me nu kan laten zien, zijn een klein ribbenkastje en een hartje dat daar in past. Als je niets van biologie weet, zou je kunnen denken dat ze van een dier zijn geweest. Maar de ribbenkast zit veel te eenvoudig in elkaar, met maar een paar ribben. En het hartje is keihard. Dit zijn 3D-prints van plastic, uitdraaien van digitale ontwerpen. ‘Kijk,’ wijst Kaayk naar het ribbenkastje, ‘hier kun je een ledemaatmodule aan vast klikken, daar loopt dan zuurstofarm bloed weer terug naar het hart, en hierboven kun je de longmodule aankoppelen. En dan gaat het bloed, als het terugkomt uit een ledemaat of een andere module, zo terug naar de longen.’

De modulaire mens van Floris Kaayk bestaat verder alleen in de computer. Een röntgenfilmpje waarin een paar orgaanmodules en ledematen aan elkaar worden geklikt, een time-lapse waarin allerlei weefsels worden samengevoegd tot een ledemaatje, een filmpje waarin een levend hart uit een 3D-printer komt: het zijn van A tot Z computeranimaties, al is dat bijna niet te geloven voor een argeloze kijker.

Was dit echt, of een zorgvuldig voorbereide grap?

© Floris Kaayk

U zou Floris Kaayk kunnen kennen onder een andere naam. Hij werd vier jaar geleden internationaal bekend als Jarno Smeets, de man die na lang sleutelen aan een stel gemotoriseerde vleugels liet zien dat hij kon vliegen als een vogel. Het hele maakproces documenteerde hij in een serie YouTube-video’s. De aflevering waarin hij uiteindelijk het luchtruim koos, werd miljoenen keren bekeken en leidde tot verhitte discussies in de hele wereld. Was dit echt, of een zorgvuldig voorbereide grap? Het project was een doorslaand succes, maar het bedrog voelde heel ongemakkelijk, zegt hij.

‘Daarom doen we het nu anders. Ik speel vanaf het begin open kaart, maar ik wil wel de mogelijkheid open houden voor eigen interpretatie, voor geloof. Als je de fragmentjes die ik maak los tegenkomt op YouTube, dan zou je ze op sociale media kunnen delen. Je zou kunnen denken dat het allemaal echt is. Maar als je een beetje verder gaat zoeken… We laten er geen twijfel over bestaan dat het een science fiction-verhaal is. Het gaat over de geboorte van Oscar, een prototype van de modulaire mens, en dat is nog een heel erg basic figuurtje. Met een elektronisch brein en een zenuwstelsel van draden; verder is hij helemaal opgebouwd uit menselijke cellen. Oscar is niet één lichaam, maar bestaat uit losse orgaanmodules die je in verschillende configuraties aan elkaar kunt koppelen. En op die manier staat hij eigenlijk model voor een mogelijk toekomstig mens. Een radicaal, flexibel herontwerp van het menselijk lichaam, dat je steeds kunt aanpassen aan je wensen.’ 

leven creëren

Het idee kreeg Kaayk al een paar jaar geleden. ‘Ik wilde iets doen met het creëren van leven, maar dat gegeven alleen vond ik wat te mager. Er zijn science fiction films rond dit thema,  maar die gaan meer over personages en hun relaties. Ik wilde graag de wetenschap en de fictie centraal stellen. Het was best lastig om er dan toch nog iets menselijks in te brengen. We hebben een fictief personage gecreëerd: Cornelis Vlasman, een briljante jonge wetenschapper die met een klein team enthousiastelingen aan de slag is gegaan met cellen uit zijn eigen lichaam.’

De VPRO is een van de financiers van het project, vertelt hij. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de modulaire mens een rol zou spelen in de tv-serie De Volmaakte Mens. ‘Maar daarvoor was ik te traag.’ Nu is het een project dat een eigen leven mag gaan leiden op internet. En daarvoor doet Kaayk allerlei voorzetten. Er zit bijvoorbeeld ook een stuk uit een Duits nieuwsprogramma bij de collectie video’s, en een Amerikaanse vlogger die heel enthousiast over het project van Vlasman vertelt.

'Het zit er dik in dat we ooit organen kunnen maken die beter zijn dan het origineel.'

Ellen ter Gast

wie wil dit?

Hoe ver van de werkelijkheid staat dit nou eigenlijk af? Is zo’n modulaire mens mogelijk, zou het legaal zijn, en wie zou zoiets willen? Kaayk:‘Ik denk zelf dat het er niet zo snel zal komen. Er zijn wel veel ontwikkelingen in de biotechnologie, maar die zijn meer gericht op het maken van reserve-onderdelen. Gekweekte harten en levers enzo. Maar eigenlijk kun je dit beter aan Ellen vragen, want ik heb daar zelf helemaal geen verstand van. Ik vind het bij ieder project dat ik doe belangrijk om er mensen bij te vragen die veel meer relevante kennis hebben. Ellen zit ook in de talkshow die onderdeel uitmaakt van het project. Daarvan zijn zes fragmenten online te zien.’

Ellen ter Gast, bioloog en filosoof, doet veel op het grensvlak van kunst en biologie, en het lijkt haar zeker niet ondenkbaar dat er ooit modulaire mensen komen.

Ter Gast: ‘In die talkshow zitten deskundigen van verschillende richtingen, en we bespreken de modulaire mens alsof hij er al is. Het grappige is, dat niemand daar echt moeite mee had. Zo vergezocht is dit soort dingen ook helemaal niet, want de ontwikkelingen gaan heel hard. Organen printen uit losse cellen, dat is bijvoorbeeld niet ver weg meer. Het zit er dik in dat we ooit organen kunnen maken die beter zijn dan het origineel. En ik denk dat we dat dan ook op grote schaal zullen doen. Het zou toch heel suf zijn om dat niet te doen? En trouwens, moet je kijken wat er nu al allemaal aan lichaamsverbetering gebeurt. Het is een miljardenbusiness. We willen allemaal eindeloos gezond en mooi blijven, dus waarom zouden we extra mogelijkheden niet benutten als die er komen? Ik vind het eigenlijk wel voor de hand liggend, zo’n modulaire mens.’

niet zomaar te verbieden

En mag het? De regels rond genetische modificatie zijn heel streng in Nederland, vertelt Ter Gast, maar dat speelt bij Oscar geen rol. ‘Het kweken van cellen uit je eigen lichaam, in een vorm die jij zelf kiest, dat is niet zomaar te verbieden. Ja, bij een universiteit of onderzoeksinstituut zou je plan ongetwijfeld stranden bij de ethische commissie, maar kunstenaars en biohackers hebben daar in hun eigen lab niets mee te maken. Ze kennen de regels trouwens vaak niet eens.’

Kaayk:  ‘Wat ik zelf een heel interessante vraag vind, die we ook in  de talkshow hebben behandeld: stel, het project stopt, er is geen financiering meer. Wat gebeurt er dan met Oscar? Mag je die doodmaken?’ Ter Gast: ‘Ja, is dat moord? Dat vond ik ook een heel leuke vraag.’

The Modular Body is vanaf  woensdag 13 april 22.00 uur te zien op themodularbody.com