Waarom iedereen van gifjes houdt

De gif beleeft, zoals dat heet, een moment. Het is eigenlijk gewoon een bewegend plaatje, maar elke internetter heeft hem in het hart gesloten. De gif is de slagroom op de taart, de ballen in de kerstboom van het internet.
De afkorting gif staat voor graphics interchange format en is een bestandsformaat, zoals png of jpg dat ook kunnen zijn voor afbeeldingen. Een geanimeerde gif plakt een serie afbeeldingen snel aan elkaar, waardoor een klein filmpje ontstaat. Als de reeks voorbij is, begint hij opnieuw, waardoor de scène steeds herhaald wordt.
Een gifje neemt maar weinig bestandsruimte in en werkt in alle browsers. Vandaar dat ze al snel populair werden in de begindagen van het internet. Een bekende gif was toen bijvoorbeeld een flakkerend vuurtje of een knipperend ‘under construction’-teken op een website in aanbouw. Mensen die vroeger op MySpace en Hyves zaten, krijgen een nostalgisch gevoel bij een gifje als de dansende banaan.
Een gif heeft maar maximaal 256 kleuren en ziet er vaak een beetje korrelig uit. Tegenwoordig kunnen browsers en onze snelle internetverbindingen veel scherper, gedetailleerder en mooier beeld aan. Maar de gif is populairder dan ooit. Hoe kan dat?

Een gifje is een kruising tussen een plaatje en een video. Hij speelt op een website vanzelf af, je hoeft dus niet op play te klikken. Een gifje trekt meteen de aandacht op internet, waar overal afleiding is en een video van vijftien seconden al te lang kan zijn. Maar de echte kracht van het gifje zit in de herhaling. De loop kan bijna meditatieve, hypnotiserende vormen aannemen. Dit alles maakt dat je een leuk gifje meteen aan iemand anders wilt laten zien, en op internet draait alles om delen.
De bakermat van de gifjes is het zeer visueel georiënteerde sociale netwerk Tumblr. Maar de echte renaissance van de gif op het sociale web ontstond toen Facebook en Twitter het ook mogelijk maakten om gifjes te posten. Gebruikers wilden dit al heel lang, maar Facebook was bang dat de news feed te veel een grote kermis zouden worden. Gelukkig zijn ze daarvan teruggekomen en kan iedereen nu naar hartenlust giffen. Facebook Messenger en Twitter hebben zelfs een ingebouwde gifjeszoekmachine zodat de gebruiker makkelijk een gifje kan vinden dat precies bij zijn huidige stemming past.

En daarmee komen we bij een belangrijke reden waarom mensen zo van gifjes houden. Communicatie over het internet is meestal gebaseerd op tekst, waardoor non-verbale communicatie verloren gaat. Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat een berichtje helemaal verkeerd opgevat werd. Gifjes kunnen dat oplossen, en vaak ook nog op een grappige manier. Een liefdevolle omhelzing uit een Disneyfilm of uitdrukking van The Dude uit The Big Lebowski kan precies laten zien wat je bedoelt. Een gif werkt dan ook het beste met iets wat je al kent: een beroemdheid, een filmscène. Het dansje van Carlton uit The Fresh Prince of Bel Air geeft voor iedereen een knullig enthousiasme weer.
De populairste gifjes refereren dus aan popcultuur, of aan die andere internetsterren: dieren. Al zijn er gifjes die inmiddels zo bekend zijn dat ze op zichzelf staan. Andere internetgebruikers zullen die weer imiteren, veranderen, remixen en samplen, wat gifjes een typische uiting van internetcultuur maakt. Een gifje heeft meestal ook geen eigenaar of auteur en is vrij door iedereen te gebruiken. 

Tegenwoordig zijn er allerlei apps om eenvoudig zelf gifjes te maken. Opvallend is dat de belangrijkste gifjesbibliotheek, Giphy, pas twee jaar bestaat. Op hun site kun je miljoenen gifjes vinden in alle categorieën en ook heel eenvoudig zelf gifjes maken van video’s die je bijvoorbeeld van YouTube haalt. Het bedrijf is nu tachtig miljoen dollar waard.
Niet alle gifjes zijn korte fragmenten van bestaande video. Illustratoren, animatoren en grafici leggen zich speciaal toe op de gif. Over die kunstzinnige gifjes draaide de tentoonstelling GIF Weekender, die eind april in het Amsterdamse Volkshotel plaatsvond. Vincent Seeber (31) en Daniel Samama (33) zijn vrienden die elkaar kennen uit de reclamewereld. Ze hadden er een gewoonte van gemaakt om elkaar leuke gifjes te sturen die ze tegenkwamen. ‘Toen bleek dat anderen ons volgden voor de gifjes en ook soms gifjes stuurden om toe te voegen aan de verzameling,’ vertelt Seeber.  ‘Het leek ons leuk om dat een keer naar de offline wereld te halen.’ Samen met cultureel programmeur Ewa Scheifes van Volkshotel organiseerden ze de expositie en evenement. ‘We liepen al een tijdje met het idee rond, en ik zei: als we het willen doen, dan moet het nu,’ zegt zij. Gifjes leeft nu heel erg en veel kunstenaars zijn ermee bezig.’

Tijdens GIF Weekender waren hun favoriete gifjes op professionele schermen te zien en waren en sprekers en workshops over digitale cultuur. Seeber ziet de gif als een volwaardige kunstvorm. ‘Ik vind het leuk om ze te zoeken in de obscure hoekjes van het internet. Eigenlijk is het niet eens zoeken, gewoon doorklikken van site naar site. Zoals het internet werkt: ineens is het drie uur ’s nachts en denk je: hoe ben ik hier nou weer terecht gekomen? Soms snap je niet waar je naar zit te kijken, maar ben je toch gehypnotiseerd.’
Scheifers denkt ook dat de grote aantrekkingskracht van de gif in de loop zit: ‘Soms zie je heel vette patronen en soms zie je steeds iets anders, heel surrealistisch. Ook in muziek ziet veel herhaling. Mensen houden daar gewoon van. Het verschil met andere kunst is ook dat er spanning in een gif zit. Onze generatie is gewend aan veel prikkels en is snel afgeleid. Als je een mooi gifje hebt gezien, wil je meer, je wordt er hongerig van. Het is een beetje verslavend.’

Gifjes zijn niet alleen leuk, gezellig en mooi. Ze zijn ook heel handig om bijvoorbeeld ingewikkelde zaken uit te leggen. Met een korte gif-animatie kan een complex systeem al snel veel duidelijker worden. Grote en langdurige evenementen als de Oscaruitreiking worden nu samengevat in vijf gifjes. In de online sportjournalistiek worden ze veel gebruikt om hoogtepunten van sportwedstrijden te tonen. Langzamerhand beginnen ook fotojournalisten de gif te ontdekken.
Voor de soms wat conservatieve serieuze journalistiek ligt er een wereld open. Nu steeds meer nieuws op een scherm gelezen wordt, laat men de traditionele plaatje-praatjevorm voorzichtig los. Een vorm als de longread maakt gebruik van gif door bijvoorbeeld een subtiel bewegende achtergrond achter de tekst te zetten.
Zo heeft de toepassing die begon als een wapperend vlaggetje of dansende baby een gouden toekomst voor zich. Voor wie het allemaal te veel afleidt, is er maar één oplossing: lezen van papier.