uit zweden (o.a.)

Een driehoeksverhouding tussen twee broers en een aanbiddelijk, slim meisje op het idyllische negentiende-eeuwse platteland wordt ruw verstoord door de oorlog. Zo’n verhaal zou zich in vrijwel elk Europees land hebben kunnen afspelen. En daar gokken de makers van de historische dramaserie 1864, met in een hoofdrol Borgen’s Sidse Babett Knudsen, dan ook op. De serie moet straks zijn weg vinden naar net zo’n groot Europees, of liever nog wereldwijd, publiek als The Killing, Borgen, en The Bridge.
The Bridge is vorig jaar hermaakt in Frankrijk als Tunnel, een Amerikaans-Mexicaanse versie is toe aan zijn tweede seizoen, en er zijn zelfs plannen voor een remake over de grens tussen Noord- en Zuid-Korea.
Nu is de Deens-Pruisische oorlog uit 1864 nog wel wat anders dan een krimi, maar het bewijs dat ook deze Scandinavische serie zijn weg wel vindt, is al geleverd: de bekende distributeur Lumière, die ook alle bovengenoemde titels uitgeeft, heeft 1864 aangekocht en de serie komt in elk geval uit op dvd, wanneer is nog niet bekend. Of hij wordt aangekocht door een Nederlandse omroep is nog afwachten.

Tijdens het Göteborg International Film Festival eind januari werd 1864 voor het eerst gepresenteerd, tijdens een dag gewijd aan nieuwe ontwikkelingen in televisiedrama. De trailer was veelbelovend, zij het soms wat gezwollen, met immense, heroïsche slagveldscènes vol dramatiek en dan weer mooi, intiem spel op de vierkante millimeter. Het geheel ademde volop kwaliteit, en dat mag ook wel met een budget van 23 miljoen euro. Dit is de duurste Deense co-productie ooit, gefinancierd door behalve Denemarken, Zweden en Noorwegen ook Arte en Tsjechië, en uitgebracht als zowel achtdelige televisieserie als speelfilm. Met zo’n enorm budget nemen de makers een risico. Maar zo’n productie levert wel wat op: zo kan Scandinavië blijven meespelen op het internationale toneel, waar de concurrentie is toegenomen met de komst naar Europa van giganten zoals HBO en Netflix.
Waar dat geld vandaan moet komen, is de vraag. Want Scandinavië mag dan niet gebukt gaan onder cultuurbezuinigingen – ‘Het belang van cultuur is het enige waarover de politiek het wél eens is,’ aldus artistiek directeur van het festival Marit Kapla – 23 miljoen is toch andere koek.
‘De meest gevoerde discussie in heel Europa momenteel gaat over films versus televisiedrama, en de financiering daarvan,’ zegt Thomas Eskilsson van het Zweedse Film Invest. ‘Onder invloed van het Scandinavische succes is er een debat op gang gekomen: moeten we niet meer geld van film naar televisie overhevelen? Dat speelt overal in Europa. Wij alleen al komen dit jaar met veertig uur televisiedrama dat we co-produceren. Dat is niet gering. En het zal alleen maar toenemen. De scene voor televisiedrama wordt steeds internationaler. En televisiedrama trekt ook steeds meer aandacht naar zich toe van financiers.’

Wallander
Ooit gold Scandinavië wereldwijd als het mekka van de kinderfilms. De ene na de andere parel kwam er vandaan, een succes dat werd ingezet met de verfilmingen van Astrid Lindgrens wereldberoemde, verrukkelijke kinderboeken zoals Pippi Langkous. En ook het nieuwe wonder van Scandinavië is begonnen bij de literatuur, zegt de Britse Sara Johnson. Ruim twintig jaar werkzaam in de Britse dramawereld is zij de belangrijkste spreker van het seminar Drama Vision 2014 in Göteborg, georganiseerd onder de vlag van het filmfestival. De zalen waarin het plaatsvindt, worden elk jaar groter, merkt de moderator op. Vroeger ging het nog weleens over reality-televsie, maar dat is lang geleden; al een paar jaar is drama al wat de klok slaat. Johnson: ‘Het is allemaal begonnen met Wallander. De boekverfilmingen van Henning Mankell hebben dit hele succes op gang gebracht. Mind you, er zijn maar liefst 42 Wallander-televisiefilms gemaakt in Zweden, die serie liep dus jarenlang en zo sijpelde de bekendheid steeds verder door naar een steeds groter publiek. Wallander kwam jarenlang bij je in de huiskamer. Dat heeft impact, dat blijft je bij. Die 42 films hebben de weg geplaveid voor The Killing en alle andere successen,’ zegt Johnson, die lange tijd werkte voor LaPlante Productions, van uitstekende thrillers zoals Widows, Prime Suspect en Trial and Retribution, ook in Nederland heel populair en uitgezonden door de KRO. Sinds vorig jaar is ze hoofd drama van het nieuwe Keshet UK, de Britse tak van de Israëlische productiemaatschappij achter Homeland en In Treatment, allebei remakes van Israëlische series. In het kielzog van de Scandinavische hausse zijn ook Israëlische series begonnen aan een opmars. Maar waarom komt Keshet juist naar Engeland? ‘Ze wisten dat ze daar kunnen doen wat in de vs niet kan: je hebt hier meer ruimte, meer artistieke vrijheid. Over Homeland heeft Gideon Raff, de bedenker, lang niet zoveel te zeggen gehad als hij had gewild.’

Kwaliteit
Het geheime ingrediënt waarover zowel Scandinavië als Israël beschikken, is volgens Johnson kwaliteit. ‘Ze zijn gewoon heel goed. Net als de Denen en de Zweden nemen de Israëli’s de tijd om hun scenario’s te ontwikkelen en te schrijven. Pas als alles helemaal tot op de komma op papier staat, gaan ze de studio in. Dat kan ook niet anders, want de budgetten zijn klein en ze moeten snel draaien in beperkte tijd. Maar het heeft voordelen. Het betekent ook dat de acteurs alle scripts moeten kennen voor ze beginnen en, omdat alles achter elkaar wordt opgenomen, blijven de acteurs in hun spanningsboog. Ik vind dat je dat ziet. En ze durven.’ Hatufim, de oorspronkelijke Israëlische versie van Homeland, is een stuk rauwer dan de Amerikaanse. ‘Krijgsgevangen hebben een verhaal en Gideon Raff vertelt dat zonder terughoudendheid. Je ziet alles, ook de heel erge, moeilijke aspecten, de problemen thuis, de psychische malaise. Dat is taboedoorbrekend, want het ligt gevoelig en vrolijk is het niet.’

‘Homeland laat zien dat Israël een manier gevonden heeft om z’n agressie sexy te maken,’ zegt scenarioschrijfster Yael Hedaya van In Treatment, ook te gast in Göteborg. Verschillen tussen het Zweedse en Israël ziet Hedaya ook: ‘Zweedse series zijn heel onderkoeld en subtiel. Daar doen wij niet aan. It’s all out there. En er is hier in het Noorden veel meer geld. Dat Ralph Lauren-meubilair op de set! Bij ons is alles geleend van iemands moeder.’
Hopelijk komt ook het Israëlische The A-Word onze kant op, waarvan Johnson een fragment laat zien. Ook een gedurfd onderwerp: de serie gaat over een gezin met een autistisch kind en is poëtisch, maar onsentimenteel, humorvol en genadeloos eerlijk. ‘Een autistisch kind is niet iets waarmee je als ouders te koop loopt en geloof me, ik kan het weten want ik ben zelf zo’n ouder.’ The A-Word raakte een snaar bij Johnson; het was wat haar overhaalde om de overstap te maken van de Britse dramawereld naar het internationale Keshet. ‘Dat heeft de toekomst. De grootste verandering in dramaproductie is internationalisering.’

Ondertiteld
Er waait een frisse wind door de burelen van chefs drama in heel Europa, zegt Johnson. En dat werd hoog tijd. ‘Eindelijk hebben we oog voor bijzondere internationale producties waarin misschien een andere taal wordt gesproken, maar die net zo goed interessant zijn voor onze kijkers. Series die je raken en die je bij blijven.’ Ook Franse, Vlaamse en Nederlandse series vinden in het kielzog van het Scandinavische succes steeds vaker aftrek in het buitenland. De notie van de globale samenleving is zelfs doorgedrongen tot de BBC, voorheen een volstrekt gesloten bastion op dit gebied.
‘Vijf jaar geleden was er in Engeland helemaal geen interesse voor series in de originele taal. Absoluut niet. Ik kreeg niemand van de BBC zo ver dat ze überhaupt gingen kijken.’ Nu zendt BBC 4 de Belgische misdaadserie Salamander uit. Ondertiteld. Maar dat is nog niks, zegt Johnson. De met de Emmy voor beste buitenlandse dramaserie bekroonde Franse horrorserie Les revenants iste zien op Channel 4. ‘Prime time. That’s huge! Channel 4 hè, dat is nog wat anders dan de “kleine” zender BBC 4.’
De Britse pers mat de Franse invasie breed uit. The Guardian schreef dat het The Returned (de Franse titel was blijkbaar nog net een brug te ver) weliswaar niet ontbreekt aan griezelige momenten met zombies en een reeks afschuwelijke moorden, maar de echte schok is toch wel dat het een ondertitelde Franse serie is. Dat deed kijkers met een gevoelige natuur ‘achter de bank vluchten’.
Les revenants is de eerste anderstalige serie op Channel 4 in minstens twintig jaar. De wonderen, Zweeds of niet, zijn de wereld nog niet uit.