Hardings veranderde status bij zijn krant is exemplarisch voor de maatschappelijke verandering die hij waarneemt sinds hij begon met het schrijven van zijn recent verschenen boek De Snowden files. ‘We leven in het tijdperk van de nerd,’ stelt de schrijver en journalist, op bezoek in Amsterdam. Niet voor niets verzocht zijn hoofdredacteur hem om voor vijf maanden voet op Britse bodem te houden en aan dit Snowden-boek te werken in plaats van hem naar een nieuwe brandhaard te sturen – data-onthullingen zijn de verhalen die er nu toe doen. Hardings boek is het a tot z ­relaas van klokkenluider Edward Snowden, die geheime documenten van de Amerikaanse inlichtingendiensten lekte, waarmee we te weten zijn gekomen op welke gigantische schaal we digitaal worden gevolgd en afgeluisterd door onze democratische autoriteiten. Terwijl de hele wereld het er sinds de eerste onthulling vorig jaar zomer over heeft, zit Snowden zelf ondergedoken in Rusland. In zijn thuisland wacht hem een leven in de cel. De nerd is de held, martelaar en de James Bond van nu. 

Want een nerd is Snowden. Een stille, teruggetrokken en bleekneuzige systeembeheerder die het gelukkigst is achter zijn computer en feesten en partijen het liefst mijdt – zo beschrijft Harding de klokkenluider die werkte voor de Amerikaanse inlichtingendienst nsa. De geheime informatie die hij in 2013 wist door te spelen aan The Guardian doet denken aan de onthullingen van Wikileaks, het klokkenluidersplatform van Julian Assange. Luke Harding werkte destijds in het Wikileaks-team van The Guardian. Daarmee kwam onder meer boven water hoe het Amerikaanse leger zich misdroeg in Irak en Afghanistan. Harding kent Assange persoonlijk, Snowden heeft hij nooit ontmoet maar voor zijn boek wel van nabij leren kennen door uitgebreide research onder mensen die nauw met hem hebben samengewerkt, onder wie Guardian-collega Ewen MacAskill, een van Snowdens vertrouwelingen.

Het grootste verschil tussen de twee: ‘Assange houdt van de schijnwerpers, Snowden niet,’ zegt Harding. ‘Snowden is een verlegen geek, die zichzelf niet als rebel of landverrader ziet maar juist als patriot met liefde voor de Amerikaanse grondwet. De Wikileaks-aanpak is: alles op internet knallen, volledige transparantie. Snowden gelooft daar niet in, hij is uiterst voorzichtig te werk gegaan in het naar buiten brengen van de informatie waar hij de hand op had weten te leggen. Operationele informatie over buitenlandse missies die Amerikaanse militairen in gevaar zou brengen is nooit gelekt. Hij wilde alleen discussie over de buitenissige spionage die de inlichtingendiensten op alles en iedereen uitvoeren, en hoe de grote techbedrijven hierbij met de nsa samenwerken. Omdat die tegen het grondwettelijke recht op privacy ingaat.’ 

Dat we dit nu weten, is dankzij Snowden. De onthullingen hebben de wereld veranderd, stelt Harding. ‘Face to face meetings zijn terug,’ neemt Harding waar. ‘Diplomaten gebruiken typemachines in plaats van computers en hebben heimelijke ontmoetingen in de tuin en in het park in plaats van Skype­gesprekken online. We gaan terug naar het pre-internettijdperk.’ Dat wil zeggen: tenzij de autoriteiten hun werkwijze veranderen.

Maar voorlopig wijst niets daarop. The Guardian werd door de Britse regering gedwongen computers waarop Snowden-documenten stonden te vernietigen; met slijpers en boormachines, onder toezicht van medewekers van de Britse geheime dienst. Harding beschrijft hoe vorig jaar voor zijn krant en voor de woningen van collega’s wegwerkers opdoken met vreemde bezigheden en glazenwassers die eindeloos bij het redactiekantoor rondhingen. Laptops van de krant die ineens haperden en versleutelde gesprekken met Glenn Greenwald die crashten. Toen Harding aan zijn boek schreef werden vanuit het niets hele passages uit de tekst gewist, terwijl hij offline werkte en het document in een versleutelde folder opgeslagen had. Iedereen die bij The Guardian over Snowden schrijft ervaart dergelijke vreemde dingen. Wat doet vermoeden dat de autoriteiten alles nauwgezet volgen en hacken.

Van overheden en inlichtingendiensten hoeven we voorlopig geen gedragsverandering te verwachten; die zullen doorgaan met het afluisteren en opslaan van alles wat we digitaal doen. Verandering moet van gewone burgers komen, die de privacy­schending zat zijn, meent Harding. En van nerds. ‘Het ironische is dat de inlichtingendiensten veel mensen zoals Snowden nodig hebben voor het massale afluisterwerk. Ze rekruteren nerds onder de veertig die zijn opgegroeid met internet en het web als hun broekzak snappen. Dat zijn mensen die zich eigenaar van het internet voelen; internet is van ons allemaal en niet van de regering. Die nerds zullen zich tegen de diensten keren wanneer ze misstanden tegenkomen. De nsa heeft zijn werkwijze aangepast ten opzichte van de systeembeheerders, je hebt niet meer zoals Snowden in je eentje toegang tot gevoelige informatie, en werknemers controleren elkaar. Maar ik ben ervan overtuigd dat er meer Snowdens komen als de diensten hun aanpak en werkwijze niet veranderen. Dit is the age of leaking.’ 

'I'll hazard I can do more damage on my laptop sitting in my pajamas before my first cup of Earl Grey than you can do in a year in the field.'