Toen in 2004 bekend werd dat bewoners van het Maastrichtse woonwagenkamp De Vinkenslag veel minder inkomstenbelasting hoefden te betalen dan de regels voorschreven, schoot dat veel Nederlanders in het verkeerde keelgat. ‘Mensen begonnen te procederen, omdat ze vonden dat ze recht hadden op hetzelfde, lage belastingtarief,’ zegt de Tilburgse hoogleraar belastingrecht Hans Gribnau. ‘Zonder succes overigens, maar het gevoel van onrecht was duidelijk merkbaar’.
Als multinationals de belasting grootschalig ontwijken, waarom zouden gewone burgers dan nog hun belasting betalen?
Multinationals als Google en Starbucks waren de afgelopen tijd veelvuldig in het nieuws, omdat ze buitengewoon slim zijn in het ontwijken van belasting. Zo betaalt Apple maar een paar procent belasting over de miljardenwinsten op de iPad, dankzij slimme constructies die het geld door onder meer Nederland en Ierland sluizen.
Als grote bedrijven nauwelijks belasting betalen over miljardenwinsten, waarom zouden gewone burgers dat dan wel doen over hun bescheiden loon? Is een vergelijkbare – of zelfs veel grotere – onrust denkbaar als destijds rond De Vinkenslag? ‘Ja, dat zou kunnen’, denkt Gribnau. ‘Als er te veel free riders zijn dan denken mensen: ik ben ook gekke Henkie niet. Het gedrag van multinationals kan daarbij een symbolische rol spelen’.
ontwijkparadijzen
En laat belastingontwijking voor kleine bedrijfjes en zelfs individuele burgers nu vaak een koud kunstje zijn. Advocatencollectieven bieden bv’s aanlokkelijke besparingen aan door vennootschappen op te richten op Cyprus of de Seychellen. Zelfs zzp’ers met een jaarwinst van minimaal 20.000 euro kunnen lucratief de Belastingdienst buitenspel zetten met gehaaide buitenlandroutes. Om nog maar te zwijgen van de mogelijkheden die er zijn voor vermogende particulieren. ‘En je kunt je ook voorstellen dat meer mensen zwart gaan werken’, voegt Gribnau nog een wapen toe aan het arsenaal van de ontevreden burger.
Om onmiddellijk te waarschuwen dat die daarmee voornamelijk zichzelf in de voet schiet. Want, aldus Gribnau, voor het betalen van belasting krijg je heel veel terug: ‘De overheid zorgt ervoor dat de markt functioneert en patenten worden beschermd. Dat banken niet omvallen. Dat we goede wegen en dijken hebben. Zorg. Onderwijs. Hoe denk je dat een bedrijf als ASML zo succesvol kan zijn? Dat zit bij een universiteitscampus, waar ze profiteren van toponderzoek, gefinancierd door de overheid.’
vrijwillige belasting?
Het betalen van belasting levert kortom mogelijkheden en vrijheden op, die je nooit zou hebben als je alleen maar aan je eigenbelang zou denken. Ongeveer driekwart van de Nederlanders lijkt het daar mee eens te zijn en heeft weinig problemen met het betalen van belasting, of stelt er zelfs eer in.
Het resterende kwart denkt daar heel anders over en heeft het gevoel dat de Belastingdienst hen iets afpakt. Voor die onvrede bedacht de Duitse filosoof Peter Sloterdijk een tijdje geleden half-schertsend een oplossing: laat mensen vrijwillig belasting betalen. Dan beschouw je ze namelijk als gelijkwaardig, in plaats van als een onderdaan waar je naar believen geld uit kunt schudden.
'Het interessante is dat er een historische precedent bestaat van dat idee', zegt Gribnau. ‘In het oude Athene hadden de rijke burgers in een bepaalde periode de vrijheid om bij te dragen aan publieke zaken, zoals de aanschaf van een nieuw oorlogsschip of de organisatie van een groot feest. Aanvankelijk ging dat prima, het leverde namelijk status op om iets voor de stad te doen. Maar na enige tijd begon de bereid tot betalen toch af te nemen, en werd het systeem weer afgeschaft.'
Verplichte belasting zal dus nog wel even de norm blijven. Nu maar hopen dat de multinationals het niet al te bont maken met hun ontwijkpraktijken, zodat gewone burgers gewoon hun belasting blijven betalen.