In een subtiel gefilmd portret van alle betrokkenen laat documentairemaker Jorien van Nes in With Love, from Russia zien hoe in een kliniek in St. Petersburg, Rusland twee vrouwen uit West-Europa via eiceldonatie proberen in verwachting te raken. De een is een Nederlandse, met man en al twee kinderen thuis, waarvan een er ook via eiceldonatie is gekomen. De andere is een Noorse, alleenstaande vrouw. We volgen het hele proces, en maken kennis met zowel de wensouders als de jonge vrouwelijke arts die de procedure uitvoert en de eiceldonoren. Allemaal hebben ze zo hun wensen en dromen. Maar worden die ook werkelijkheid?
In Rusland krijgen westerse ouders een baby op bestelling. In With love, from Russia filmt Jorien van Nes dicht op de huid de mensen die aan het begin staan van een nieuw leven.
Maakbaarheid
De manier waarop een modern gezin tot stand komt, heeft soms nog maar weinig te maken met de natuur. Van draagmoeders tot spermabanken, eicel- en embryodonaties: alles kan. Vroeger kreeg je een kind, of niet. ‘Het grote verhaal gaat over maakbaarheid,’ zegt Jorien van Nes in een Amsterdams café. ‘De maakbaarheid van de mens, en van de kinderwens in dit geval. Vroeger was het jammer maar helaas, als het niet lukte langs natuurlijke weg. Als je nu geen kind krijgt, is het bijna zo dat je niet hard genoeg hebt gegoogled. Dat fascineerde me. Hoe ver mensen gaan. Of het goed is of slecht weet ik niet; wel zie ik het probleem dat je de genetische achtergrond van je kind niet kent.’ Eiceldonatie is anoniem in Rusland. De aldus verwekte kinderen zullen hun biologische achtergrond met geen mogelijkheid kunnen achterhalen later.
Wat haar ook trof: ‘Dat er zoveel mensen nodig zijn, om een kind te maken.’ It takes a village to raise a child, luidt het gezegde, maar soms is er eerst een heuse kliniek voor nodig, om er een te maken. Reageerbuisjes, pipetten en petrischaaltjes. En jonge gezonde vrouwen, die bereid zijn tegen betaling hun eicellen af te staan. ‘Ik heb veel jonge eiceldonoren gesproken,’ zegt Van Nes, en ik betrapte me erop dat ik ging kijken van wie ik zelf een kind zou willen.’ Een van hen komt aan het woord; aan het geld dat ze ermee verdient, houdt ze een nieuwe auto over en ze financiert er haar studie mee. ‘Die donoren zijn heel erg jong. Dan heb je veel eieren. Dat klinkt heel biologisch, ja, maar zo is het ook wel een beetje. De kliniek kijkt heel medisch: maken ze goede eieren aan, dan zijn ze geschikt.’
Leuke vakantie
Wat waren de drijfveren van de jonge vrouwelijke arts die we in de film leren kennen? ‘Er is in die sector heel veel werk. Door het zien van mijn film realiseerde ze zich voor het eerst hoeveel impact haar werk heeft op de levens van mensen; al na tien minuten kijken was ze in tranen.’ Nederlandse vrouwen wachten steeds langer met het krijgen van hun eerste kind. Met alle (vruchtbaarheids)problemen van dien. ‘Dat verhaal zit in de film met name bij de Noorse. Zij heeft lang gezocht naar een man, maar toen ze ouder werd, koos ze voor het alleenstaande ouderschap.’
De Nederlandse uit de film, Willeke genaamd, heeft een andere achtergrond. Zij kon zelf geen kinderen krijgen. Ze had een heel sterke kinderwens, vertelt Van Nes. ‘Wij grapten: waar een Willeke is, is een weg. In Nederland moet je zelf een eiceldonor aandragen, maar die mag absoluut niet anoniem zijn. Die zijn moeilijk te vinden. In Rusland is het zo dat als je vandaag belt, je morgen terecht kunt. Zij en haar man zeiden: als het niet lukt, hebben we in elk geval een leuke vakantie.’
Enorm taboe
Het viel niet mee om geschikte kandidaten te vinden voor haar film, vertelt Van Nes. ‘Ze wilden wel praten, maar niet voor de camera. Ze zijn veel te bang dat het mislukt. Ze willen niet overkomen als losers. Dat gevoel leefde heel sterk. Ongewenste kinderloosheid is een enorm taboe. Van Nes probeerde het via de chatrooms van Freya, een bekende site voor gynaecologische en zwangerschapskwesties. ‘Het heeft me een dik jaar gekost.’ Jorien van Nes maakte eerder, beide bij de vpro, Hartelijk bedankt, meneer Van Veen (2006), over de relatie tussen een Nederlandse man en het Iraanse gezin dat hij helpt bij hun verblijfsgunning, en Another Perfect World (2010, co-regie met Femke Wolting) over online-avatars. ‘De keuzes die mensen maken in hun leven, waarvan ze de gevolgen niet kunnen overzien, dat intrigeert me.’
Is alles maakbaar? In de film lijkt het daar wel op. Beide vrouwen slagen, en aan het eind van With Love, from Russia zijn er twee baby’s, twee nieuwe wereldburgers. Van Nes: ‘Wat me ook trof, was hoe in de kliniek in St. Petersburg alle partijen in dezelfde wachtkamer zitten te wachten. Ze ontmoeten elkaar nooit. Maar de impact op elkaars leven is heel groot.’ De twee vrouwen hebben nu ieder een half Russisch kind in hun kinderwagen. ‘Dat is een gek idee. Een van de vaders die ik sprak, was zich om die reden gaan verdiepen in de Russische cultuur. Hij wilde weten waar zijn kind vandaan komt.’
Ulrike met haar baby