De Spaanse filmer Javier Gil maakte er de documentaire Europe in 8 bits over, waarin de Nederlandse chiptune-feestorganisator Eindbaas, Frans Twisk, wordt gevolgd. De documentaire ging afgelopen zaterdag op het IDFA in première. Botte Jellema sprak met Twisk over chiptune en de documentaire.
europe in 8 bits
Chiptune is een wereldwijde ondergrondse scene van muzikanten en vj’s die oude, beperkte hardware (zoals spelcomputers) gebruiken. Dit zorgt voor een brede variatie aan geluiden en beelden met unieke en herkenbare (retro) kenmerken.
eindbaas in de avonden
zien op idfa
Europe in 8 bits draait op het IDFA. Er zijn nog kaartjes voor vrijdag 29 en zaterdag 30 november.
verslaafd aan bliepjes
door Elja Looijestijn, op 10 september 2013 gepubliceerd in de VPRO Gids
Spelcomputers van weleer geven dertigers van nu warme gevoelens en laten feestgangers stuiteren op de dansvloer. ‘Chiptunes is muziek van nu, gemaakt met geluid van vroeger. Daar is veel creativiteit voor nodig.’
Welke muziek kent de hele wereld over twintig jaar? Heus geen Bach of Mozart, volgens Jeroen Tel. ‘Wat echt iedereen kan meeneuriën, is het deuntje van Mario. Daar is deze generatie mee opgegroeid.’
De 41-jarige Brabander componeert al sinds zijn tienertijd muziek met en voor spelcomputers. Hij maakte de muziek voor bekende Commodore 64-spellen als Cybernoid, Robocop 3 en Supremacy. Toen de eerste spellen met zijn muziek uitkwamen, was hij pas vijftien. ‘Mijn ouders waren er niet bij mee, die waren bang dat ik mijn school niet af zou maken. Ik zat in de klas op rekenpapier muziek te schrijven in hexadecimale getallen. Mijn broer Kees en ik zijn samen begonnen met muziek componeren op de Commodore 64. Hij is een beroemd componist geworden: hij heeft onder andere “Que si, que no” van Jody Bernal geproduceerd en “Maak me gek” van Gerard Joling gecomponeerd.’
Tel bleef in de digitale wereld. Met kompaan Charles Deenen begon hij het bedrijf Maniacs of Noise. Ze componeren muziek voor de game- en mediaindustrie. Maar Tels hart ligt nog steeds bij zijn eerste liefde: de Commodore 64. Hij schrijft nog altijd nieuwe muziek voor die computer. ‘De C64 is nog altijd de best verkochte computer aller tijden. Hij heeft maar drie audiokanalen, daarmee moet je alles doen. Daarom moet je heel creatief zijn en is het belangrijk dat je heel pakkende melodieën maakt.’ Tel treedt ook op met zijn muziek. ‘Ik zat jarenlang in mijn slaapkamertje te freaken, maar had geen idee hoe mensen op mijn muziek reageerden. Feedback van het publiek is geweldig.’
chiptunes
Muziek gemaakt met een spelcomputer wordt ‘chiptunes’ of ‘8-bit’ genoemd. Hoe dat klinkt, merken we op een zaterdagavond in een uitverkocht Ekko in Utrecht. Op het podium staan twee jongens vol tatoeages wild op de kleine knopjes van een paar gameboys te slaan. De tafel voor ze ligt vol met apparatuur van vroeger en nu. Over een stevige beat vuren ze in hoog tempo bliepjes op het publiek af. Dat reageert uitgelaten en springt onvermoeibaar en met een grote glimlach op en neer.
Het feest is georganiseerd door Frans Twisk (30) en Klazien Schaap (32), die samen opereren onder de naam Eindbaas. Zij geven sinds 2009 feesten waarbij ze chiptuneartiesten uit binnen- en buitenland uitnodigen. Ook draaien ze regelmatig chiptunes op andere evenementen.
‘Chiptunes is niet echt een genre,’ legt Twisk uit. ‘Je kunt met deze geluiden alle soorten muziek maken, van dubstep tot romantische platen.’ De overeenkomst zijn de kenmerkende bliepjes. ‘Ik ben gewoon verslaafd aan die hoge geluidjes,’ zegt Schaap. ‘Ik word er heel erg blij van, en dat hoor ik van heel veel mensen. Iedereen staat op onze feesten altijd te lachen. En het gaat ook niet vervelen, het wordt alleen maar leuker.’
‘Chiptunes is wel echt zoiets: of je vindt het heel erg leuk, of je vindt het echt afschuwelijk,’ zegt Twisk. ‘Maar iedereen die naar een Eindbaasfeest komt is enthousiast. Een optreden ziet er interessant uit, want je ziet iemand staan met een gameboy in zijn hand, waar muziek uit komt. Veel artiesten maken hun instrumenten zelf. De goede sfeer komt ook door de scene zelf. Dat is net een wereldwijde familie. Iedereen steunt elkaar.’
De 8-bit-dansfeesten zijn populair en vaak weken van tevoren uitverkocht. Nadat de acu en de Ekko in Utrecht te klein werden, staat Eindbaas nu ook in de Amsterdamse Melkweg. Schaap: ‘Het blijft maar groeien. We zijn een van de grootste chiptunefeesten ter wereld. Nu is het wel een heel klein wereldje, maar dat is toch bizar om te beseffen.’
retro
Schaap en Twisk groeiden net als hun leeftijdgenoten op met computergames. Schaap: ‘Ik was de eerste in de klas met een Nintendo. Daardoor wilden al mijn vriendjes bij mij spelen.’ Twisk: ‘Ik speelde liever op de Sega. We stonden destijds in de jaren tachtig aan een begin van een medium, dat geeft het veel impact. Ik game nog steeds, meestal op de pc. Maar dat heeft eigenlijk niet veel te maken met mijn liefde voor dit soort muziek.’
Want chiptunes is veel meer dan dertigersnostalgie, benadrukt Twisk. ‘Het is muziek van nu, die gemaakt wordt met geluid van vroeger. In de spelletjes van toen hoorde je vrij simpele muziek, nu haalt men veel meer uit de apparaten. Dat is ook de uitdaging: binnen de beperkingen van de eenvoudige machine zo goed mogelijke muziek maken. Daar is veel creativiteit voor nodig.’
Eindbaas verbindt zich ook niet te nadrukkelijk met gamenostalgie. ‘Afbeeldingen van oude gamehelden als Mario worden wel vaak gecombineerd met chiptunesfeestjes,’ zegt Twisk, ‘maar wij doen dat juist expres niet.’ Schaap: ‘De muziek stijgt ver uit boven het retrodingetje. Er gebeuren zo veel nieuwe dingen met die oude apparaten. Er ontstaat een geheel nieuwe stroming, en dat is nou juist opwindend. Het publiek wordt ook steeds jonger.’
Jeroen Tel merkt dat zijn oude deuntjes ook een jong publiek aanspreken. ‘Zij herkennen de geluiden en spellen van vroeger, ook al waren ze toen nog niet geboren. Maar dankzij YouTube is dat allemaal beschikbaar.’ Tel geldt als een nestor binnen de chiptunes. ‘De muziek heeft me heel ver gebracht. Ik heb opgetreden op Broadway en was betrokken bij het Commodore 64-orkest. Veel mensen zien me als iemand uit de retrohoek, maar ik maak nu gewoon vette dance. Er gebeuren nu heel veel interessante dingen. Ik was op Blipfest in New York, die mensen zijn echt krankzinnig. Er was een gast die muziek maakte met een gameboy en een banjo. Dat vind ik echt shockerend vernieuwend.’
mainstream
Eindbaas wil een zo groot mogelijk publiek kennis laten maken met chiptunes. Schaap: ‘Het is wel gezellig dat we nu iedereen kennen en het allemaal leuk underground is, maar ik juich echt toe dat het steeds groter wordt. Ik wil dat steeds meer mensen horen hoe tof het is. De Amerikaanse band Anamanaguchi komt uit de scene en is nu echt aan het doorbreken. Het is alleen niet zo leuk als mensen er een slaatje uit willen slaan.’
Twisk: ‘Voor ons blijft het een hobby en we verdienen er niets mee. Weinig chiptune-artiesten kunnen van hun muziek alleen leven. Maar veel mainstream-artiesten gebruiken chiptune-elementen. Crystal Castles wordt verguisd binnen de scene, want zij stelen muziek van allerlei artiesten die ik ook persoonlijk ken. En tegen zo’n grote band met een label kunnen ze niets beginnen.’
‘Je hoort overal invloed van 8-bit,’ zegt componist Tel. ‘Eigenlijk altijd wel, vanaf 1989 toen de dance en acid opkwamen, maar het is steeds meer geworden. Nelly Furtado had een wereldwijde nummer 1-hit met ‘Do it’, geproduceerd door Timbaland. Die sample is rechtsreeks gejat van een Fins chiptune-nummer. Mijn muziek is ook zo vaak geript en gesampled.'
Bas Bron van De Jeugd van Tegenwoordig heeft de beat van mijn muziek voor Rubicon, die ik maakte op mijn vijftiende, gebruikt en daar een heel album mee gemaakt. Eerst was ik gepikeerd, maar daarna zijn we vrienden geworden.
jeroen tel vs bas bron
chipdiefstal
Dit is niet de enige controverse in de muziekwereld. Er worden wel vaker chiptune-artiesten geript door mainstreamnamen om mainstreamhits te produceren. Wat te denken van Timbaland's Do it of Zombienation?
tempest (origineel) vs timbaland (kopie)
david whittaker vs kernkraft 400