David Bond koos ervoor om een maand lang te verdwijnen. Kan dat, in deze datasamenleving?

vanavond op op ned 2, 23.25-00.23

David Bond was een keurige filmmaker die met zijn vrouw en dochtertje in Londen woonde, toen hij een brief kreeg van de overheid. Door een foutje bij het de afdeling kinderbijslag waren alle gegevens van zijn gezin op straat komen liggen. Daar kreeg hij een ongemakkelijk gevoel van. Ruim twee jaar later is hij toegetreden tot het groeiende leger van privacyvoorvechters, dankzij de documentaire Erasing David. Daarin ging hij de uitdaging aan om een maand lang onvindbaar te blijven voor twee professionele privédetectives.

De film maakt een overtuigend statement, maar Bond begon eraan met weinig vooroordelen, vertelt hij vanuit Londen. ‘Ik had wel het gevoel dat er iets raars aan de gang was. Maar ik maakte me in het dagelijks leven niet druk over mijn privacy. In eerste instantie was ik niet van plan om zelf de hoofdpersoon van mijn film te worden, maar eigenlijk kun je het niet van iemand anders vragen om dit te doen.’

verzekering

Bond begint met het opvragen van alle informatie die over hem wordt vastgehouden door bedrijven en de overheid. Stapels papier komen binnen: van elk cadeautje dat hij ooit via Amazon.com verstuurd heeft, tot een al lang verjaarde verkeersboete voor rijden met drank op. Een telefoniste van een bedrijf noteerde in november 2006 dat hij ‘boos klonk’. ‘Toen begon ik me al steeds drukker te maken over alle databanken waar gegevens over ons in opgeslagen worden.’ De privédetectives weten hier allemaal niets van: het enige dat zij kregen om mee te werken was zijn naam en een pasfoto. Op een koude winterdag gaat Bond op weg. Zijn vrouw Katie is er niet blij mee: zij moet alleen voor hun peuter Ivy zorgen, terwijl ze zeveneneenhalve maand zwanger is.

Terwijl hij ‘op de vlucht’ is, wordt David steeds meer paranoïde. Hij probeert zich te verplaatsen in de hoofden van de detectives, terwijl zij zich in hem verplaatsen. Terwijl hij zich per trein door Europa beweegt, zien wij hoe makkelijk ze informatie over zijn privéleven en familie weten te verzamelen. ‘Het is natuurlijk nogal tegenstrijdig, om een film over privacy te maken en je eigen leven dan helemaal te laten uitspitten. Ik heb me van tevoren ook zwaar verzekerd tegen identiteitsdiefstal. Dat is een behoorlijk hoge premie. En zo interessant is mijn identiteit niet hoor, steel hem maar niet. Ik denk ook dat mijn kinderen het niet leuk vinden als ze later groter zijn, waarschijnlijk schamen ze zich ervoor. Maar het is het waard… Denk ik.’

sekte

Bond spreekt onderweg ook een aantal gewone mensen die slachtoffer zijn geworden van de ‘databanksamenleving’. Een man werd ten onrechte in verband gebracht met kinderporno. Een meisje met dezelfde geboortedatum en bijna dezelfde naam als een winkeldievegge, werd niet aangenomen bij een baan na een ‘routinecontrole’.

De film heeft veel impact gehad. Op een uitgebreide website reageren veel mensen, hij wordt op scholen vertoond en Bond wordt uitgenodigd voor allerlei praatjes en manifestaties. ‘Ik denk dat Erasing David zo effectief is, omdat hij duidelijk maakt dat het gevaarlijk is dat er zo veel gegevens van ons bekend zijn, maar er ook humor en avontuur in zit, wat het allemaal wat lichter maakt. Ik ben tot mijn verrassing in een soort familie verwelkomd. Voorvechters van privacy zijn geweldige mensen. Het is geen politieke beweging, er horen allerlei mensen bij: schrijvers, filosofen, andere filmmakers. Allemaal hebben we het gevoel dat we als maatschappij iets verloren hebben dat heel belangrijk is. Het lijkt wel of ik ingelijfd ben bij een sekte, maar dan op een positieve manier.’
Inmiddels legt de filmmaker bijna dagelijks uit waarom het zo belangrijk is om onze privacy te behouden, ook als je niets te verbergen hebt. ‘De persoonlijke ruimte is heel belangrijk voor een mens. We moeten zelf kunnen beslissen wat voor keuzes we maken en met wie we omgaan. Het geeft een onprettig gevoel als wat we lezen, eten en waar we heengaan ongevraagd openbaar wordt. Maar er kleeft nog een nadeel aan. Het normaliseert ons. Doordat alle informatie vrij is, worden we veel makkelijker in een hokje te stoppen op basis van voorkeuren en kenmerken. Daardoor is een mens minder vrij.’

beveiligingsstaat

Hoe zorgt Bond nu voor zijn privacy zonder de hele dag over zijn schouder te kijken? ‘Ik was inderdaad paranoïde tijdens de opnames, maar nu niet meer. Het is eigenlijk heel gemakkelijk. Als er iemand om mijn persoonlijke gegevens vraagt, zeg ik: “waarom wil je dat weten, voor wie, en hoe lang sla je het op?” En als ze dan zeggen: “Oh, dat is gewoon routine,” dan weiger ik. Mijn dochter gaat binnenkort voor het eerst naar school. Ook daar wordt al meteen zo veel informatie van haar opgeslagen. Daar ga ik ook heel erg op letten. Als je gegevens op de verkeerde lijst terechtkomen, heeft dat rampzalige gevolgen. Een heleboel mensen geven zo maar hun gegevens weg, dus als je je al een beetje terughoudend opstelt, zijn anderen eerder het slachtoffer.’

In Engeland is de beveiligingsstaat al verder dan bij ons: alleen Rusland en China houden hun burgers nog nauwgezetter in de gaten. Maar Nederland doet ook aardig mee, weet Bond. ‘Ook bij jullie worden er steeds strengere antiterrorismewetten aangenomen, die het de overheid mogelijk maken om burgers strenger te controleren. En het probleem is: deze regels kunnen misschien makkelijk ingesteld worden, maar heel moeilijk teruggedraaid. Preventief fouilleren, controleren van e-mailverkeer, biometrische data: de overheid komt steeds dichterbij.’

wantrouwen

Oppassen dus. ‘De traditie in Nederland is liberaal en jullie burgerrechten beschermd,’weet Bond. ‘Maar hier in Engeland heeft het ook maar tien jaar geduurd om dat helemaal kwijt te raken. Dat ging hier misschien makkelijker omdat wij in de Tweede Wereldoorlog niet de vreselijke gevolgen van het registreren en opslaan van persoonsgegevens aan den lijve hebben ondervonden. Die gebeurtenissen zouden ons nog steeds moeten waarschuwen. Nu lijkt het geen probleem om al je informatie af te geven, maar regeringen kunnen veranderen. Ik vind het het beste om altijd een gezond wantrouwen te koesteren tegenover de staat.’

Erasing David zal Bond blijven achtervolgen, vermoedt hij. ‘Ik ben er nog dagelijks mee bezig. Er loopt een project om de film op alle scholen in Engeland te laten zien en ik werk aan een vervolg. Het gaat niet vervelen, want de privacykwestie raakt de kern van waar het om gaat: de manier waarop de mens zich verhoudt tot de rest van de wereld.’

the wild project

David Bond is een sociaal geëngageerde regisseur. Zijn nieuwste film komt dit jaar uit, en gaat over buitenspelende kinderen. Bekijk hier alvast de trailer: