Revolutionair elan

Amper 21 was Dziga Vertov, een belangrijk pionier van de documentairefilm, toen hij in 1917 de Russische Revolutie vastlegde: de Februari- revolutie, Oktoberrevolutie en alle tussenlig- gende en navolgende stadia, resulterend in een bolsjewistische regering onder Lenin en uitmondend in burgeroorlog tussen Roden en Witten. Vertovs Godovshchina revolyutsii (1918) ofwel Anniversary of the Revolution gaat dus over de geboorte van de Sovjet-Unie, maar gold al bijna een eeuw als spoorloos verdwenen, totdat filmhistoricus Nikolai Izvolov de oorspronkelijke fragmenten traceerde en aan elkaar laste, met hulp van het Russische Staatsarchief voor Film- en Fotodocumenten in Krasnogorsk. De documentaire, de eerste volwaardige film – hij duurt twee uur – die deze benaming waard is, gaat op IDFA in première. Een gezelschap Russische musici zal er levende muziek bij spelen. Het gaat immers om een zwijgende film, in sneeuwend zwart-wit, met deels oorspronkelijke tussentitels die niet alleen uitleggen wat op navolgende fragmenten te zien is maar ook hoe ze dienen geduid; Anniversary of the Revolution is propaganda. Vertov spoorde in het gevolg van Michail Kalinin door het land, waarbij het staats- hoofd (en later lid van het politbureau) het volk de nieuwe heilsleer verkondigde en tot 1921 op treinstations Vertovs film werd vertoond. Om onduidelijke redenen verdween Anniversary of the Revolution daarna uit het zicht. Wel werden nog fragmenten gebruikt, door Vertov en anderen, in andere propagandafilms.

Anniversary is statisch gefilmd en naar huidige maatstaven traag, maar toch
is de film niet alleen voor historisch geïnteresseerde cinefielen interessant. Legervoertuigen die uitpuilen van de soldaten trekken voorbij, ouderwetse tanks, marcherende troepen en opgewonden menigten die, zwaaiend met petten, hoeden en geweren, zich voor de camera verdringen. Zowel gewone stervelingen als gezagsdragers blikken gelijk wethouder Hekking priemend in de lens, gevangen door de magie van het nieuwe medium, of lachen en praten juist uitbundig om zich een houding te geven. Ook de camera was nog revolutionair.

Na vijf kwartier verschijnt Lenin ten tonele, met boerenpet én stropdas, één oog half dichtgeknepen. Hij verstaat zich langdurig met een volkscommissaris die er zeer bourgeois uitziet en zelfs even op Lenins schouder klopt. Trotski daarentegen krijgt maar een halve minuut, waarna de leden van de eerste revolutionaire regering een voor een kort worden voorgesteld. Zelf veelal afkomstig uit burgerlijke milieus, legden ze het land de ‘dictatuur van het proletariaat’ op, die later zou ontaarden in een totalitaire staat. Een voorproefje vormen de slotbeelden van collectivisatie in de landbouw. Men is een en al revolutionaire opgewektheid, nog onkundig van de verschrikkingen die zouden volgen.