2Doc IDFA-primeur: Sylvana, Demon or Diva is woensdag 21 november om 20.25 uur op NPO 2. Daarna wordt de documentaire besproken om 22.05 op NPO Extra in DocTalks. Ook is het interview met de maker Ingeborg Jansen te bekijken bij Inside IDFA.
Weinig namen maakten de afgelopen jaren meer emoties los in het publieke debat dan die van Sylvana Simons. Regisseur Ingeborg Jansen volgde haar in aanloop naar de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen voor de documentaire Sylvana, Demon or Diva.
Twee jongens snellen op haar toe. Of ze even met haar op de foto mogen. Natuurlijk. Even verderop reageert een man aanzienlijk minder hartelijk op haar verschijning: ‘Op deze aap ga je toch niet stemmen?’ Het is bij uitstek een voorbeeld van de realiteit waar voormalig televisiepresentatrice Sylvana Simons sinds enkele jaren dagelijks mee te maken heeft. Voorstanders plaatsen haar op een voetstuk; tegenstanders zien in haar een favoriete zondebok. Een middenweg lijkt uitgesloten: je bent voor of tegen haar. Toch is het juist datgene wat Sylvana, Demon or Diva tracht te zijn: een poging tot broodnodige nuance.
de schietschijf
Demon or Diva opent met de aftrap van de drastische wending die de carrière van Simons in 2015 neemt: de gewraakte discussie met Martin Šimek aan tafel van De wereld draait door over het gebruik van de term ‘zwartjes’. Het zou de aanzet vormen tot een periode waarin ‘Sylvana Simons’ een begrip werd, of zoals ze het in de documentaire zelf zegt: ‘een synoniem waar je makkelijk overheen kunt schijten.’
Na de aanvaring met Šimek neemt haar carrière enkele turbulente wendingen, die zich onder meer uiten in (mislukte) pogingen om in de Tweede Kamer te komen (eerst voor Denk, later voor Artikel 1). Het is voor Simons geen aanleiding haar politieke aspiraties vaarwel te zeggen. Ze richt een nieuwe partij op, Bij1, waarmee ze begin dit jaar succesvol een zetel weet te veroveren in de Amsterdamse gemeenteraad. Maar met haar carrièrewending komt ook een steeds heviger wordende controverse omtrent haar persoon op gang: van carnavalshits (‘Oh Sylvana, waarom pak jij je koffers niet?’) tot hevige scheldpartijen online en talloze doodsbedreigingen. Haar opvattingen over Zwarte Piet, diversiteit en racisme maken haar tot een geliefde schietschijf op sociale media.
'Volgens mij zien we hier iemand die voor een heel legitiem ideaal vecht en dat niet altijd op de beste manier doet, maar wie doet dat wel?'
Regisseur Ingeborg Jansen noemt het verhaal van Simons exemplarisch voor deze tijd: ‘Ze heeft dagelijks te maken met racisme en seksisme en wordt continu aangevallen op haar identiteit. De reacties die Sylvana over zich heen krijgt, zeggen volgens mij veel over het huidige tijdsgewricht van gekrenktheid en nationalisme.’
Juist omdat de middenweg in de benadering van Simons zo vaak onbegaanbaar lijkt, ligt het risico van een te gekleurd portret snel op de loer, al hoopt Jansen dat haar documentaire als neutraal ervaren wordt: ‘Ik heb het benaderd zoals ik mijn andere films benader: vooral observerend. Natuurlijk zetten sommige scènes haar in een positiever daglicht, terwijl andere dit minder doen, maar ik heb zelf nooit het gevoel gehad duidelijk voor of tegen haar te zijn.’
de hardliner
Het is de vraag of de hardliners hun mening over Sylvana na het zien van Demon or Diva zullen bijstellen, zeker omdat felle discussies ook hier niet geschuwd worden. Zo zien we Simons na een verkiezingsavond vol de confrontatie aangaan met een D66-vrijwilliger, die haar voorzichtig vraagt of het gebruik van de term ‘racisme’ echt nodig is. Maar we zien haar ook emotioneel worden wanneer een dronken student haar iets naroept. Jansen noemt het ‘dapper en stoer’ dat Sylvana deze beelden zelf in de documentaire wilde houden: ‘Volgens mij zien we hier iemand die voor een heel legitiem ideaal vecht en dat niet altijd op de beste manier doet, maar wie doet dat wel? Ik heb haar echter nooit kunnen betrappen op een nare opmerking of belediging, dus dat ze desondanks alsnog zoveel over zich heen krijgt blijft mij fascineren.’
de perfectionist
De kijker kan ook zien hoezeer Simons twijfelt aan haar gekozen aanpak: ‘Ik ben bang dat het pad van de eerlijkheid en oprechtheid niet succesvol zal zijn,’ stelt ze in gesprek met haar leiderschapscoach. Maar ook haar vergaande perfectionisme komt aan bod. Jansen: ‘Ze is enorm kritisch op zichzelf, al zullen mensen dat op voorhand wellicht niet snel denken. Juist daarom is het belangrijk dat mensen de documentaire met open vizier ingaan. Toch merk ik dat de film al voor verschijning controverse oproept. De eo ontving bijvoorbeeld al enkele opzeggingen toen men aankondigde de documentaire uit te gaan zenden. En dat terwijl mensen de film nog niet eens hebben kunnen zien, wat heeft dat nog met tolerantie te maken?’
de mens
De reacties op de documentaire kan Simons zelf voor een deel wel uittekenen, al is haar eigen hoop dat ‘kijkers stiekem toch in gaan zien dat achter alles nog steeds een mens schuilgaat’. Het is ook wat Jansen voor ogen heeft. ‘Ik hoop dat mensen de film inhoudelijk gaan beoordelen. Natuurlijk leven we in een tijd waarin politici steeds vaker als personen beoordeeld worden, maar bij Simons komen veel mensen vaak niet verder dan: “Ik vind haar gewoon vervelend of irritant.” Het is natuurlijk heel makkelijk om op voorhand van alles te roepen, maar misschien moeten we ook eens wat meer gaan nadenken over de lichtzinnigheid waarmee berichten haar kant op worden gestuurd. Wat dat betreft denk ik dat ik zelf ook wel strijdbaarder geworden ben door wat ik om haar heen heb gezien.’