Helena Třeštíková stelde voor IDFA 2018 een top-10 samen met films die haar bijzonder hebben geïnspireerd. Deze films worden vertoond tijdens het festival.
Ook vertoont IDFA 7 films uit haar rijke oeuvre in het Retrospective.
Hoofdgast van IDFA 2018 is de Tsjechische regisseuse Helena Třeštíková. Zowel in haar eigen werk als in haar top-10 van inspirerende films toont ze een voorkeur voor het dagelijkse leven.
In haar imposante oeuvre volgt Helena Třeštíková (Praag, 1949) vaak decennialang het leven van gewone mensen, deinend op het veranderende politieke tij. Zo creëert ze intimiteit en een sterke betrokkenheid van de kijker, die meeleeft met de hoofdpersonen. Tegelijk biedt ze weidse vergezichten op het naoorlogse tijdperk.
Uw meest recente film A Marriage Story beslaat 35 jaar wel en wee van de Praagse Václav en Ivana vanaf hun trouwdag. Wat maakt het alledaagse bijzonder genoeg om zo in de schijnwerpers te zetten?
Helena Třeštíková: ‘Over de grote geschiedenis worden al genoeg films gemaakt. Wat mij interesseert is juist de kleine, persoonlijke geschiedenis van mensen, want die leven wij allemaal. De grote geschiedenis raakt ons slechts hier en daar.’
U volgt Ivana en Václav en hun vijf kinderen niet 25, niet 40 maar 35 jaar. Hoe weet u wanneer het genoeg is?
‘Het is niet genoeg! Maar er lag een contract met de producent; in de subsidieaanvraag moet een einddatum staan. En zo gaat het meestal. Ik hoop ze ook in de toekomst te blijven volgen, Ivana en Václav hebben al toegezegd.’
U bent een meester in dit soort timelapse-films. Een krachtig middel om verhalen te vertellen die de kijker raken en die bijblijven. Wat bracht u op het idee?
‘Mijn dagboeken. Ik realiseerde me dat een dagboek de waarheid van het moment kan vangen. Achter elkaar gezet, vormen al die dagelijkse momenten een verhaal. Dat principe ben ik gaan toepassen in film. Mijn eerste poging was Miracle, die wordt vertoond tijdens IDFA.’
Toen was u 26. Inmiddels bent u 69 en heeft u meer dan vijftig films gemaakt. Hoe komt u zo productief, wat is uw geheim?
‘Ik maak al meer dan veertig jaar films. Het zijn niet allemaal grote projecten, ook kortere. Ik moet wel, want als ik niks doe word ik depressief. Werken is mijn remedie.’
‘Gewone mensen zijn helden omdat ze iedere dag te maken hebben met de ingewikkelde uitdaging die het leven is’
©
Negativ Film Productions
Helena Třeštíková filmt Ivana en Václav tijdens het tekenen van de huwelijksacte, 1980
In interviews noemt u uw hoofdpersonen helden. Wat bedoelt u daarmee?
‘Voor mij zijn zij de ware helden. Gewone mensen zijn helden omdat ze iedere dag te maken hebben met de ingewikkelde uitdaging die het leven is. Zeker ten tijde van het communistische regime, toen was onderdak vinden en aan eten komen al een opgave. En het maken van films ook.’
Daarover gesproken, in uw top-10 van inspirerende films staat The Fireman’s Ball van Miloš Forman, die in de communistische tijd werd verboden. Had u zelf ook last van de overheid?
‘Zeker. Zo moest ik een keer een scène van een kerkelijk huwelijk wegsnijden want van religie moesten ze niets hebben. Maar dat heb ik niet gedaan. Ik heb gewoon afgewacht. Er gebeurde niks, niemand die er wat van zei. Dus ik heb het mooi zo gelaten. Zo kan het ook, protesteren tegen het regime, haha!’
Uw grootse inspiratie was Something Different uit 1963 van Vera Chytilová. U was getroffen door Chytilová’s opvatting dat films voor alles waarachtig moeten zijn. Is dat niet ook de kern van uw oeuvre, in alle vrijheid de waarheid laten zien?
‘Ja, dat is zo. Dat was ook de boodschap van de Tsjechische new wave waartoe ook Miloš Forman behoort: het echte leven vastleggen zoals het is. Dat was toen totaal nieuw.’
Er staat ook een film van Joris Ivens in uw favorietenlijstje. Van alles wat hij heeft gemaakt koos u een apolitieke, onschuldige film over Parijs. Waarom?
‘Poëzie is tijdloos, terwijl zijn activistische films echt passé zijn. De film die ik koos verliest zijn waarde nooit. En voor mij persoonlijk was het een belangrijke film omdat hij de onbereikbare droomwereld toont die Parijs was in die tijd van gesloten grenzen.’
‘In een nieuwe film over Miloš Forman is opnieuw het thema hoe de loop der geschiedenis een mensenleven raakt’
Momenteel werkt u aan een film over Miloš Forman, die uitkomt in februari 2019. Kunt u daar iets over vertellen?
‘Het wordt een portret van zeventig minuten. De twintig minuten die al af zijn, vertonen we als showcase op festivals. Helaas niet op IDFA, omdat de beeldrechten voor het buitenland nog niet zijn geregeld. De ondertitel is The Way to Freedom. Rode draad is hoe de tijd waarin hij leefde van invloed is geweest op zijn leven en zijn films. Zijn leven had een geweldige cast: zijn klasgenoot was Václav Havel, Milan Kundera was zijn literatuurleraar, Jean-Claude Carrière zijn scenarioschrijver en Michael Douglas zijn producent, om maar wat namen te noemen. Dus opnieuw is het thema hoe de loop der geschiedenis een mensenleven raakt.’
Na het zien van hoe zo’n heel leven zich ontvouwt, kom je onvermijdelijk tot conclusies. Wat is uw eigen conclusie na A Marriage Life?
‘Ivana en Václav hebben een bovengemiddeld vruchtbaar en ondernemend leven geleid, zeker ten tijde van het communistische regime. Maar het kapitalisme bracht hen niet het profijt dat je zou verwachten. Ze wilden hun dromen zien uitkomen, maar de harde realiteit bleek weerbarstig. In feite is het uitgedraaid op een desillusie.’