Illustratie: Tomas Schats

Stel, je bent een veelbelovende jonge filmmaker uit Slovenië. Je werkt al jaren aan een ambitieuze, quasi-fictieve documentaire – Houston, We Have a Problem – waarin wordt gesuggereerd dat niet Amerika, maar Joegoslavië de drijvende kracht was achter de maanlanding van 1969. Al een paar jaar geleden zette je een trailer van de aanstaande film online, die in een week haast een miljoen keer werd bekeken. Sindsdien heb je erover gesproken in tv-interviews, heeft hbo er geld in gestoken en hebben grote festivals interesse getoond. Er is echter één probleem: je krijgt de film maar niet af. Er is al tijden een ruwe versie, maar die loopt niet; hij is te lang, te onevenwichtig. Wat nu?

Voor dit soort gevallen werd anderhalf jaar geleden de Rough Cut Service opgezet. Documentairemakers zoals Ziga Virc, over wie bovenstaande casus gaat, kunnen voor een schappelijke prijs een ruwe kopie van hun film inleveren en krijgen daar dan binnen afzienbare tijd uitgebreide feedback op van een door de wol geverfde vakgenoot.

Een van de medewerkers van de Rough Cut Service is editor Menno Boerema, die films monteerde van regisseurs als Johan van der Keuken, Peter Delpeut en Heddy Honigmann (en daar twee Gouden Kalveren mee won). Boerema was degene die Houston, We Have a Problem hielp voltooien, kort voordat de film dit voorjaar in première ging op het Tribeca-festival.

Hij legt uit: ‘In de loop der jaren heb ik in veel verschillende landen met documentairemakers gewerkt, en wat je dan ziet is dat overal wel regisseurs zijn met goede ideeën, en dat het camerawerk meestal wel in orde is, maar dat er op montage-niveau vaak problemen ontstaan. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Bij speelfilms staat van tevoren veel vast: er is een script, er zijn storyboards, er wordt alleen gefilmd wat noodzakelijk is. Maar bij documentaires gaat het heel anders: je filmt van alles en pas tijdens de montage maak je daar een coherent verhaal van.’

Dit probleem was ook Boerema’s vakgenoot Iikka Vehkalahti opgevallen, een Finse producent die meewerkte aan succesvolle docu’s als The Act of Killing en Armadillo. Toen Vehkalahti tegen zijn pensioen aanliep, besloot hij zijn vrije tijd te gaan inzetten om hier iets aan te doen.

Boerema: ‘Iikka benaderde mij en nog wat andere ervaren, internationale editors en samen zijn we met de Rough Cut Service begonnen. Het idee is dat documentairemakers uit de hele wereld onze hulp kunnen inroepen. Daarbij is het nadrukkelijk niet de bedoeling dat wij de film gaan monteren; het gaat echt om werk in een vergevorderd stadium dat nog net even een duwtje nodig heeft. Wij stellen kritische vragen en geven adviezen, maar zullen nooit onze mening opdringen. Ik gaf ooit een filmworkshop op een school in Zuid-Afrika, vlak na de apartheid, en ik weet nog dat een zwarte student toen tegen mij zei: “Who the fuck are you to come here and tell us how to make African films?” En die jongen had helemaal gelijk! Dus dat staat voorop: het gaat niet om onze visie, maar om die van de regisseur. Wij willen alleen helpen die visie aan te scherpen.’

(tekst gaat verder onder de foto)

Tegen welke problemen lopen Boerema en zijn collega’s nou het vaakst aan? ‘Meestal is een vertelling gewoon niet helder of vlot genoeg. Kijk, zo’n film als Houston, We Have a Problem, van een maker die heel goed weet wat hij doet, heeft gewoon wat finetuning nodig. Dat is hartstikke leuk werk. Maar we krijgen ook veel producties binnen uit gebieden waar nauwelijks een filmtraditie bestaat. Dan heb je makers die bijvoorbeeld vaak te horen krijgen dat mensen hun film niet snappen, waardoor ze alles gaan uitleggen, met oeverloze voice-overs. Of ze stoppen hun film vol inside information, die alleen een lokale doelgroep kan begrijpen. Waar ik ook altijd graag op wijs, is dat een documentaire niet alleen moet gaan over z’n directe onderwerp, maar ook op een dieper niveau interessant moet zijn. Om een voorbeeld te geven: Formule 1 interesseert mij persoonlijk geen klap, maar ik kan me voorstellen dat ik geboeid zou kunnen kijken naar een film over een Formule 1-coureur, die eigenlijk draait om het thema: hoe ga je om met de dood?’

De Rough Cut Service kan uiteraard niet iedere aanvraag honoreren, zegt Boerema: ‘Het moeten wel films zijn waar wij festivalpotentie in zien. Het is een arbeidsintensief proces; we stoppen drie à vier volle dagen in één project, dus dat moet de moeite wel lonen.’

En filmmakers die totaal geen budget meer over hebben, worden die per definitie afgewezen? ‘Meestal valt er wel een mouw aan te passen. Voor het geld doen we dit echt niet.’