4 t/m 23 juni - doorlopend - Muziekgebouw aan 't IJ, Kleine Zaal
Techniek alleen maakt de opera niet toekomstbestendig, zegt componist Michel van der Aa. In Eight, een interactieve minivoorstelling, versmelt hij muziektheater met beeldende kunst en virtual reality.
Eight
Nee hè.’ Schrik verschijnt in de ogen van Michel van der Aa. Speculeer eens over de toekomst van opera, luidde de vraag. Volgens sommigen is dat een comateuze kunstvorm die wel een oppepper kan gebruiken. En laat Michel van der Aa (49), componist en regisseur, nou net een meester zijn in innovatief muziektheater. Hij versneed opera met film, mengde video met liveperformance, koppelde ouderwetse noten aan digitaal geluid. Na de première in Londen van zijn doorbraakstuk, de 3d-filmopera Sunken Garden (2013), prees de mondiale muziekpers hem de hemel in.
©
Vpro
Michel van der Aa
‘Voor mij is kiezen voor virtual reality hetzelfde als kiezen voor een tuba in een orkestwerk.’
Maar nee, Van der Aa bedankt beleefd. Om te beginnen, zegt hij op zijn studiozolder in Amsterdam-IJburg, is hij over opera allesbehalve pessimistisch. ‘Neem aus LICHT in het Holland Festival. Het zou me niet verbazen als dat een hit wordt onder jongeren. Wanneer beleef je nou zo’n epische Stockhausenreis van drie dagen?’ Verder denkt hij dat de toekomst van opera niet afhangt van technische noviteiten. ‘De echte vraag luidt wat een kunstenaar ermee doet. Voor mij is kiezen voor virtual reality hetzelfde als kiezen voor een tuba in een orkestwerk. Met tuba kan ik iets bereiken wat me zonder tuba niet lukt.’
Evengoed presenteert Van der Aa in het Holland Festival een gloednieuw genre. Eight heet de interactieve voorstelling waarin hij muziektheater versmelt met beeldende kunst en virtual reality, oftewel vr. Opmerkelijk: de voorstelling duurt één kwartier en laat per keer één bezoeker toe. Die gaat met koptelefoon en vr-bril op aan de wandel door oneindigheid.
Escheriaans
Bij de brainstormsessies over dat thema met ontwerper Theun Mosk vielen termen als ‘visuele vocabulaire’ en ‘escheriaanse abstractie’. Hoe, vroegen de twee zich af, scheppen we een wereld waarin je niet alleen kunt ronddwalen, maar ook een wisselwerking aangaat met de omgeving? ‘We kwamen uit op een gang van stof. De bezoeker moest daar iets kunnen aanraken dat zowel reëel als virtueel was.’
Virtual reality leek die belofte te bieden. Bij een gespecialiseerd bedrijf mochten ze experimenteren. Ze bouwden een stukje gang, zetten een vr-bril op, liepen rond en probeerden uit. ‘Op ons verzoek schreef het bedrijf software waarmee je in de vr-wereld je eigen handen ziet. Je kunt er ook mee voelen en dat tactiele hadden we nodig. Nu kan de bezoeker zelf gebeurtenissen in gang zetten, via de gangwand die dient als een soort geheugenmembraan.’
Bij het vr-bedrijf begrepen ze trouwens snel dat ‘nee’ zeggen tegen Van der Aa slechts één vraag opwierp: hoe doen we het dan wél? ‘We wilde de bezoeker bijvoorbeeld een rugzak omdoen met een laptop. Maar zelfs de beste had onvoldoende rekenkracht om alle signalen te verwerken. Nu werken we met een krachtige pc die bril en koptelefoon draadloos aanstuurt.’
Toen de techniek eenmaal onder de knie was, schreef Van der Aa een script voor het verhaal dat hij wilde vertellen. ‘Het begint met voetstappen in een gang. Uit het donker nadert een oudere vrouw. Ze wenkt je, je loopt met haar mee en ze leidt je door haar leven. Maar dat doet ze in omgekeerde chronologie: eerst is ze 70, dan 35, tot slot een meisje van 8. Die leeftijd zit in de titel, Eight. En als je een 8 kantelt krijg je ∞, het teken voor oneindigheid.’
Dolende vrouwen, raadsel, herinnering: het zijn beproefde Van der Aa-thema’s. Ook de vrouwen die in Eight opduiken, ogen vertrouwd. De oudere heet Vakil Eelman, de actrice figureerde eerder in Van der Aa’s multimediale celloconcert Up-Close. De jongere heet Kate Miller-Heidke. Zij is de zangeres die haar stem en fysiek leende aan Sunken Gardenen de digitale, interactieve liedcyclus The Book of Sand.