Bewegingspuzzel voor stadskrijgers

Massy is een van de uit de grond gestampte voorsteden van Parijs. Veel kantoorgebouwen bij het station (verrassend genoeg een TGV-halte), veel torenflats en een bunkerachtig cultureel stadshart met een theater zoals alleen Franse architecten dat kunnen bedenken. Een uitstekend decor dus voor urban dance, al heeft choreografe Anne Nguyen (39) een hekel aan die term. Zelf beschouwt zij hiphop als een vorm van hedendaagse gevechtskunst, en haar dansers als stadskrijgers.

Massy is een van de bescheidener aanlegplaatsen van Nguyens voorstelling Kata. Als artiste associée van het grote Parijse Theatre National du Chaillot wordt zij regelmatig uitgenodigd op de grote podia van Frankrijk. Ook op internationale theaters en festivals is Compagnie Par Terre, haar gezelschap, geen onbekende meer sinds zij in 2007 haar eerste voorstelling Square Root presenteerde. Met die solo, waarin zij een relatie legt tussen de hoekige lijnen van breakdance en zijn stedelijke biotoop, liet ze meteen zien dat zij zou uitgroeien tot een van de interessantste 'onderzoekers' van de theatrale hiphop.

In Frankrijk is die stroming inmiddels bijna veertig jaar oud. In 1984 presenteerde het gezelschap Black, Blanc, Beur zijn eerste officiële voorstelling in een ondergrondse parkeergarage. Nog altijd ligt Frankrijk op dit gebied straatlengtes voor op Nederland, waar de theatrale ontwikkeling pas rond 2000 goed op gang kwam en de interesse lange tijd meer leek te liggen bij de inhoud van hiphop dan bij de vormeigenschappen van de stijl. ‘Volgens mij omdat jullie Engels veel beter is,’ zegt Nguyen. ‘De teksten deden er voor ons niet toe, die verstonden we niet. In Frankrijk ging het dus in eerste instantie meer over vorm en veel minder om de sociale lading van hiphop.’

Zelf danste de choreografe ook enige tijd bij de fameuze grondleggers van de Franse theaterhiphop. In de loop der jaren sloot ze zich aan bij diverse crews en groepen waarmee ze in het werk van andere choreografen optrad. Ze combineerde het met individuele breakdance-battles.

Met dat laatste bereikte zij de wereldtop. 'Wereldkampioen breakdance' staat zelfs in sommige biografieën. ‘Dat bestaat helemaal niet,’ lacht ze. ‘Wel heb ik de belangrijkste internationale battles gewonnen.’ Last van de machocultuur die in de hiphop heerst, heeft ze daarbij niet gehad. Het was eerder een voordeel. ‘Ook al was ik goed, ik was geen rivaal voor de jongens. De vrouwelijke point of view is toch anders. Gelijkwaardig, maar anders.’

De enige vrouw in het stuk heeft dan ook geen andere rol dan haar zeven mannelijke collega's. De competitie – het battelen – is het laatste wat haar interesseert in Kata. Eerder lijkt het een zorgvuldig ontleden en combineren van bewegingen met breakdance, Braziliaanse capoeira en Chinese Wing Chun. Langzaam transformeert het speelse en solistische karakter van een hiphopdans tot een gecodificeerde stijl, een behendig in elkaar gezette bewegingspuzzel voor twee of meer dansers, bedoeld om het gevecht of de ontmoeting aan te gaan. Zo worden breakdance-improvisaties de hedendaagse evenknie van de vastgelegde kata (series zelfverdedigingstechnieken) uit de vechtkunst. Een zuivere, rijke bewegingstaal.

Nguyen is opvallend terughoudend met het exploiteren van de virtuoze kwaliteiten van haar uitstekende dansers. Alleen bij vlagen zijn staaltjes als een headspin of een razendsnelle windmill te zien. ‘Als ik de dansers een uur zou laten dansen als in een battle, wordt het snel vervelend. Of een soort folklore. Ik wil de dansers juist als herkenbare individuen laten zien, die breakdance gebruiken als taal om te reageren op de situaties waarmee zij worden geconfronteerd.'

Haar voorkeur voor breakdance als hoofdstijl – in andere choreografieën gebruikte zij ook het schokkerige en meer rechtstandige popping en locking – is niet toevallig. Nguyen houdt van de aardse, vloergebonden moves; niet voor niets heet haar gezelschap Par Terre. ‘De vloer is heilig voor mij. Waarschijnlijk heb ik dat meegekregen vanuit de capoeira die ik beoefende voor ik rond mijn achttiende voor breakdance koos. Mijn man is docent martial arts – ik zit dus midden in die cultuur.”

Door breaking heeft de vloer nog meer betekenis voor haar gekregen. Die vertegenwoordigt, aldus Nguyen, de verbinding met onze wortels, met de natuur. Breakdance heeft wat dat betreft een spiritueel aspect, net als traditionele en rituele vechtkunsten, waarbij de aarde als goddelijk wordt beschouwd. ‘Breaking is de manier waarop de stadsmens zijn relatie met de aarde herbevestigt. Bij het dansen moet je de vloer aanraken en vertrouwen. Zo niet, dan krijg je blauwe plekken.’