Deltawerken in Jakarta

Een Indonesische afsluitdijk in de vorm van de nationale vogel Garuda moet miljoenen inwoners van Jakarta tegen het wassende water beschermen. Nederlandse ingenieursbureaus ontwierpen de deltawerken waarop de zeventien veren van deze mythologische hindoevogel kunstmatige eilanden vormen waarop het Manhattan van Jakarta moet verrijzen. Tot grote woede van de 3,2 miljoen krotbewoners langs de rivieren die als onderdeel van het project worden verjaagd. Het stadsbestuur heeft geen keus. Als het nu niet ingrijpt verandert Jakarta in wat het ooit was: een stinkend moeras.
Van het Manhattan in de Baai van Jakarta is nog niet veel te zien. Tot grote teleurstelling van buitenlandse filmploegen die af en aan vliegen om het waterbouwkundige hoogstandje met hun camera’s vast te leggen. De ‘Garuda’ of de ‘vogel’, zoals Victor Coenen van het Nederlandse ingenieursbedrijf Witteveen en Bos, de Indonesische deltawerken steevast noemt, moet nog gebouwd worden. Het Nederlandse bedrijf maakte de nieuwe stad inclusief luxe appartementen, kantoorgebouwen en tolwegen vooralsnog alleen op papier. ‘Vergeet even de Garuda. Het gaat nu eerst om de cementen noodzeewering die hier voor je op springen staat. Maar dat is voor de media niet sexy genoeg,’ zegt Coenen op cynische toon. Hij klimt behendig via een trappetje de verwaarloosde zeedijk op, spreidt zijn armen uit en zegt theatraal: ‘Het water staat al bijna aan de rand. Als de dijk werkelijk barst, worden de levens van vier miljoen mensen bedreigd!’ Water sijpelt door de scheuren.

Coenen mag dan voor een commercieel waterbouwkundigbedrijf werken, hij probeert zo goed en kwaad als het kan ook rekening te houden met de economische belangen van de bewoners langs de nooddijk. Hij maakt in het bahasa, het Indonesisch, een praatje met vissers en scheepsreparateurs die hun boten de dijk op hebben gesjouwd. ‘Het kan eigenlijk niet wat hier gebeurt. Mensen die zo dichtbij de zee wonen. Vissers die op de dijk hun boten opknappen. Dat zou in Nederland nooit mogen.’

Afvalbak
De overstromingen komen niet alleen vanuit de zee, ook vanuit het achterland. Het water in de dertien rivieren in de stad stroomt al lang niet meer automatisch de baai in. ‘Iedereen pompt hier zijn drinkwater. Bijna niemand is aangesloten op een waterleidingssysteem. Daardoor zakt de stad. Dit noordelijke deel van Jakarta ligt nu al voor veertig procent onder de zeespiegel,’ legt Coenen uit.
In de villawijk die aan de linkerkant van de nooddijk staat, is de verzakking van de metropool goed zichtbaar. Coenen wijst naar de jachthaven. ‘Hun boten liggen al hoger dan hun huizen.’ De stad zakt momenteel elke vier jaar een meter. ‘De mensen hier hadden zich bij de aankoop van hun huis vast een ander uitzicht voorgesteld. Over enkele jaren kunnen ze niet meer uit hun ramen kijken. Dan wonen ze in een aquarium,’ voorspelt de Nederlander.
Coenen wandelt de brug over richting een ommuurde compound waar joekels van pompen in huizen tot vijftien meter hoog overuren draaien. Er staan er zes. ‘We hebben er minstens tachtig nodig om de stad tijdens het regenseizoen droog te houden,’ stelt hij somber.
Het stadsbestuur van Jakarta moet uiteindelijk het groene licht voor de bouw van de Garuda geven. In zijn kantoor in het hartje van de hoofdstad vertelt bestuurder Basuki Tjahaja Purnama, in de volksmond Ahok, dat hij eerst het waterleidingssyteem geregeld wil hebben, voordat hij een beslissing over de komst van de deltawerken neemt. De kosten van de dijk bedragen veertig miljard dollar. De gouverneur is net terug van een bezoek aan de Afsluitdijk in Nederland. ‘Ik weet dat er in de jaren twintig ook veel verzet tegen de bouw van de deltawerken bestond.’
Als onderdeel van het grote kustbeschermingsplan is Ahok begonnen de 3,4 miljoen krotbewoners langs de dertien rivieren weg te sturen. ‘Zij gebruiken de rivieren als hun afvalbak waardoor de waterwegen verstopt raken, de pompen kapot gaan en de stad wordt overstroomd,’ moppert hij vanuit zijn kantoor in het stadscentrum dat nog dateert uit de koloniale periode.
Naast drinkwaterbedrijven bestaan er ook geen vuilnisophaaldiensten in de metropool. Gouverneur Ahok geeft toe dat het bestuur van de stad ook in de oplossing daarvan moet investeren. Alleen in de betere buurten wordt het huisvuil opgehaald, zij het met oude, kapotte vrachtwagentjes. De rest van de stad gooit zijn afval in de rivieren en kanalen.

Moerasgebied
Maar de armen langs de waterwegen willen niet weg. Meubelmaker Johny die in de rivierbedding langs de Ciliwung rivier werd geboren, verwijt de gouverneur grootheidswaanzin. Recent verjoeg de politie met traangas een compleet buurtschap. ‘Ik heb veertig jaar mijn elektriciteitsrekening betaald, afgedragen aan de belasting. Nu zijn we een last.’
Coenen heeft medelijden met de krotbewoners. Het is volgens hem eigenlijk allemaal de schuld van het voormalige Hollandse koloniale bestuur. ‘Hoe hebben die toch ooit kunnen besluiten de stad Batavia, het tegenwoordige Jakarta, in een dampig en zompig moerasgebied te bouwen?’ Maar het verleden is niet meer terug te draaien. De funderingsproblemen moeten nu worden opgelost. Als er niets gebeurt, zakt de stad verder en keert ze terug naar wat het ooit was: een stinkend moeras.
Daarom adviseert de waterbouwkundige gouverneur Ahok in te stemmen met de bouw van de Indonesische afsluitdijk. De stad is overvol. Op is zee plek genoeg. De ‘Vogel’ fungeert ook als een lokaas. Multinationals willen maar al te graag in het Manhattan voor de kust investeren. ‘Met dat geld kan het stadsbestuur pompen kopen, dijken ophogen en meren schoonmaken,’ legt Coenen enthousiast uit. De vier miljoen inwoners langs de kust moeten eerst beschermd worden voor de tropische stortbuien in november weer vallen.

Bureau Buitenland
Dinsdag 10 november, NPO Radio 1, 21.00-22.00uur