Alvast in het verzet

De Koude Oorlog is terug van weggeweest. Dat is soms de teneur van de berichtgeving over de burgeroorlog in Oost-Oekraïne, waarin Rusland een sleutelrol speelt. Wie echter kijkt naar de documentaire We were Gladio, van de Italiaanse filmmaker Lucio Mollica, moet concluderen dat de angst voor de Russen in het verleden vele malen groter was dan nu. Jarenlang heerste in het westen en zuiden van Europa de vrees dat de Sovjets elk moment konden binnenvallen.

Op 17 oktober 1990 onthulde de toenmalige Italiaanse premier Giulio Andreotti, over wiens politieke leven in 2008 de opzienbare speelfilm Il Divo is gemaakt, dat in heel Europa ondergrondse groepen zich al sinds de Tweede Wereldoorlog voorbereidden op een inval van de Sovjet-Unie. ‘Gladio’ werd de Italiaanse tak van deze aan de Navo gelieerde stay behind-operaties genoemd. Mochten de Sovjets het land bezetten, dan zouden zij gewapend en moreel verzet bieden. In deze documentaire vertellen voormalige Gladio-leden uit landen als België, Italië en Luxemburg hoe dit jarenlange schimmenspel eruit gezien heeft.

Ruud Lubbers, die in 1990 de premier in Nederland was, moest in navolging van Andreotti toegeven dat ook hier een ondergrondse operatie van een paar honderd man aanwezig was. De naam: I&O (Inlichtingen & Operaties). Voormalig I&O-agent Herman Schoemaker studeerde vorig jaar af met een scriptie over de praktijken van zijn club. Met die openheid wilde hij een einde maken aan het schimmige imago van de stay behind-groepen, dat met name is ontstaan door de geruchten dat Gladio in Italië betrokken was bij bomaanslagen van rechts-extremisten en de moord in 1978 op oud-premier Aldo Moro. In België wordt gespeculeerd dat de stay behind zelfs van doen had met de hoogst gewelddadige overvallen van de Bende van Nijvel in de jaren tachtig.

Ook in Nederland werden de betrokken ‘agenten’ jarenlang in het geheim getraind. In geblindeerde auto’s werden ze naar een geheime schietbaan gebracht om schietoefeningen te doen. Elke maand werd door hen op morsecode gestudeerd. Met valse paspoorten gingen de stafleden naar het buitenland voor extra trainingen. Tijdens zomervakanties oefenden ze bovendien de evacuatieroutes die genomen zouden worden in geval van een Sovjetinvasie. Want het was de bedoeling dat de stafleden het ondergrondse verzet vanuit het buitenland gingen aansturen.

In 1992 werd de operatie opgedoekt [al zou tegenwoordig een Gladio ‘B’ actief zijn, red.] Alle inspanning bleek voor niks geweest. Tenzij Poetin alsnog plannen heeft natuurlijk.