De eerste Nederlandse journalist in China was een VPRO 'er, we logeerden bij Palestijnen en Joodse kolonisten en verkenden de grenzen van Mexico tot Griekenland. Al meer dan veertig jaar reizen we de wereld over, op zoek naar verhalen die verteld moeten worden om de wereld beter te kunnen begrijpen. Uit al dat prachtige werk hebben we een selectie voor je gemaakt en die hebben we per land (zo'n 40!) online gezet.
De VPRO heeft al een lange geschiedenis in journalistieke reizen. Al tientallen jaren op de radio, van Het Gebouw tot Bureau Buitenland. En met televisie van Diogenes tot Dwars door Afrika. Vele series en standplaatsen zijn bekroond.
De komende tijd gaan we de gelauwerde makers van toen en nu een gezicht geven. Allereerst: Kees de Groot van Embden. Hij was tussen 1992 en 2005 programmamaker bij de vpro, voor onder meer het buitenlandprogramma Diogenes. In Sierra Leone tekende hij daarvoor verhalen op van kindsoldaten, in Geschenk uit de hemel maakte hij een reconstructie van de verwoede strijd die Shell en Greenpeace in 1995 met elkaar voerden over het olieplatform Brent Spar. Deze documentaire leverde hem de Zilveren Nipkowschijf op.
In 1995, een jaar na de genocide tussen hutu’s en tutsi’s, reisde hij naar Rwanda. Van de zeven miljoen Rwandezen waren er nog zes miljoen over. Het was de grootste massaslachting sinds de Tweede Wereldoorlog. De vraag was: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Wat is er mis gegaan? Nippend aan een muntthee in een café in Amsterdam-Oost vertelt De Groot van Embden, die toen regisseur was van veel Diogenes-uitzendingen: ‘Op de redactie van Diogenes lag de atlas altijd open. Zonder een uitgewerkt plan, maar met altijd één belangrijke vraag in ons achterhoofd gingen wij op pad. We gingen heel intuïtief te werk, dat was ons specialisme.’
In de Rwandese hoofdstad Kigali was de situatie onoverzichtelijk. ‘Ik heb daar twee dagen rondgelopen en werd daar ongelukkig, omdat wij niet op een helder spoor kwamen.’ De ploeg besloot af te reizen naar het platteland. ‘Het was gewoon op goed geluk. Wij vonden een dorp dat ogenschijnlijk rustig leek, maar waar onderhuids de Rwanda-tragedie zich pijnlijk openbaarde. Wij besloten ons daar te nestelen.’
Poëtisch
In een stoffig, klein kantoor vond De Groot van Embden zijn ‘hoofdrolspeler’: een ambtenaar die terugkerende dorpelingen registreerde. Terwijl de man, een tutsi, pijnlijk nauwkeurig de namen in het boek zet, vertelt hij de vpro-ploeg hoe hij en zijn gezin in de val liepen. Hoe hij kon vluchten met vier kinderen, maar zijn vrouw en zes andere kinderen werden vermoord. Het immense verdriet en de angst van een grote groep tutsi-slachtoffers teruggebracht tot een man in een kamer van twee bij twee.
In de, zoals altijd zo mooie poëtische inleiding, later: ‘Eén miljoen mensen werden vermoord. Hen rest weinig meer dan verder te gaan. Maar één ding hebben ze met de daders gemeen: de angst voor herhaling. En nooit een antwoord op de vraag: waarom?’ De Groot van Embden: ‘Tijdens het filmen zie je ons zoeken en steeds terugkeren naar die waarom-vraag. We lieten de camera lopen, zonder iets te zeggen, zonder commentaar. De beelden vertelden zoveel mogelijk het verhaal.’ Deze manier werd veel gebruikt door de makers van Diogenes. ‘Die vorm zie je niet vaak meer. Televisie is vaak zo bedacht nu.’
Budget
Tegelijkertijd beseft hij ook de luxe positie waarin de makers toen zaten. ‘We hadden budget. In Rwanda werkten wij met twee ploegen. Een tweede ploeg volgde een rechtszaak waarbij daders terechtstonden. Zoiets zou nu niet meer kunnen, denk ik.’
Actueel is nog steeds de vraagstelling die voor elke documentaire bij Diogenes terug kwam, denkt De Groot van Embden. ‘De rode draad was altijd: hoe komt het dat machthebbers in de positie komen dat zij hun eigen volk vernederen? Dat de geschiedenis zich zo vaak herhaalt: leren we dan niet? Eenzelfde vraag kun je nu ook stellen in bijvoorbeeld Syrië. Of aan de separatisten in Oekraïne.’
Na vijftien jaar werd Diogenes vervangen door het programma De nieuwe wereld (DNW), reportages over globalisering. De Groot van Embden sloeg een andere weg in; de documentairemaker werd therapeut en kunstschilder. ‘Ik blijf gegrepen door hoe mensen omgaan met zichzelf, de ander: woede en verdriet. Hoe ze ondanks of dankzij dat betekenis geven aan hun leven.’
Misschien weet je nog niet goed wat je wilt bekijken. Wij hebben daarom speciaal voor jou korte fragmenten uit de reportages en documentaires gekozen en vertellen je waarom je deze uitzending terug moet kijken.