Spanje heeft een warm hart. Het is er zelfs zo warm en droog, dat het binnenland bezig is te veranderen in een woestijn. Maar dat komt niet alleen door de hitte, vertelt Gijs Meijer Swantee, regisseur en researcher van Tegenlicht. Hele dorpen staan leeg of worden alleen nog bevolkt door een handvol bejaarden. ‘De tierras abandonadas noemen ze die gebieden. Ik was voor onze komende uitzending in een dorp waar de jongste bewoner 76 was. Dat was de burgemeester. De jongeren zijn allemaal naar de stad getrokken, de ouderen met pensioen. Dus niemand bewerkt het land meer. Ze verpachten het aan een man met een tractor, die het één keer per jaar omploegt en er verder niets mee doet.’
Dat klinkt zinloos, maar het is zelfs nog erger, zegt Meijer Swantee: ‘Dat omploegen is enorm schadelijk. Het zorgt voor erosie, uitdroging en dus verwoestijning. Dus ja, waarom doen ze het dan? Heel simpel, omdat ze er subsidie van de EU voor krijgen. Die landbouwsubsidie was vroeger gericht op productie, maar toen ontstonden melkplassen, boterbergen en andere overschotten. Nu krijgen boeren geld per hectare bewerkt land. En het is bewerkt als je er jaarlijks een keer met de ploeg overheen gaat.’ Dat geld komt uit de zak van de Europese belastingbetaler, en het gaat om forse bedragen: ‘In totaal krijgt Spanje miljarden euro's per jaar voor het slechter maken van landbouwgrond.’
In de komende uitzending van Tegenlicht, Groen goud (2), komt deze Spaanse ellende langs, maar krijgt de kijker vooral te zien hoe het veel beter kan. De eerste aflevering van Groen goud, hier te zien, draaide om John D. Liu. Deze cameraman die filmde hoe de lokale bevolking van het Chinese Löss-plateau het gebied wist te veranderen van een woestijn in een grote groene oase. Hij was daar zo van onder de indruk, dat hij de wereldwijd de boer op ging met die kennis.
In dit vervolg komen drie projecten in beeld van succesvol ecologisch herstel. In India is de vergroening van de hand van ‘Forest man’ Jadav Payeng, die als tiener meedeed aan en herbebossingsproject en na afloop gewoon doorging met het planten van bomen. In Egypte volgt de camera Ibrahim Abouleish in zijn zelfgemaakte oase die inmiddels tweeduizend man personeel heeft en een gemeenschap van ruim 30 duizend mensen onderhoudt. En dan Spanje natuurlijk. Met hetzelfde geld dat nu de verwoestijning versnelt, kan hij ook omgekeerd worden, bewijst een lokale boer.
De uitzending draait om veel meer dan leuke vergroeningsprojecten. Als je de hoofdpersonen mag geloven – en ze hebben goede argumenten – dan moet de hele landbouw anders, wereldwijd. Want intensieve teelt van een enkel gewas levert wel snelle winst op, maar ook gebieden waar op den duur niets meer wil groeien. De groene aanpak levert naast geld ook sociaal kapitaal en meer biodiversiteit op, en dus een prettigere omgeving. In alle opzichten beter dus.
De vraag is natuurlijk hoe je dat op grote schaal van de grond krijgt. Met alleen enthousiaste eenlingen zoals in de uitzending komen we er niet. Misschien willen politici die ‘m zien ook even nadenken over een beter systeem van landbouwsubsidies?
Voor meer over de achtergronden van de uitzending verwijzen we je graag naar deze uitstekende longread op NPO Wetenschap, die trouwens ook in de vpro gids van deze week staat.