Wat was jouw blikverruimende reiservaring? VPRO Buitenland ontving op deze oproep talloze mooie foto's en verhalen. Brazilië-correspondent Katy Sherriff vertelt over haar ontmoeting met de bijzondere Terena-indiaanse Linda.

Al een half uur hobbelen we over een droge zandweg. Een grote stofwolk stijgt achter ons op, de oude jeep rammelt aan alle kanten, een gesprek is niet meer mogelijk. In de achteruitkijkspiegel zie ik Linda naar buiten staren. Om ons heen het savanne-landschap van de Cerrado, of is dit al het moerasland van de Pantanal?

Het is voor mij als stadsmens moeilijk te onderscheiden in de wintertijd, de droogteperiode. Nergens is een huis te zien, langs de kant van de weg grazen wat emoes die verbaasd opkijken van onze herrie. Mijn mobiele telefoon heeft al sinds we de geasfalteerde weg verlieten geen bereik meer. The middle of nowhere voor mij. Voor Linda is dit thuis.

Gewelddadige confrontaties

Voor de productie van een tv-documentaire over ontbossing reisde ik in juli 2013 naar Mato Grosso do Sul: na Amazonas de staat met de meeste indianen in Brazilië. Hier komen ook de meeste landconflicten voor tussen boeren en indianen. De explosief gegroeide landbouw en veeteelt zorgen voor druk op het land, inheemse stammen delven hierbij vaak het onderspit.

Ondertussen bezetten indianen steeds vaker boerderijen om het recht op hun voorouderlijk land op te eisen. Dit zorgt voor soms gewelddadige confrontaties: tussen 2002 en 2010 werden 452 indianen vermoord in Brazilië, het grootste deel in Mato Grosso do Sul.

Of ik ook kan regelen dat we bij een indianenstam kunnen filmen. Dat is niet makkelijk vanachter mijn bureau in São Paulo. Daarom vlieg ik naar het verre Braziliaanse achterland, om precies te zijn naar het plaatsje Aquidauana.

Ik logeer bij mijn vriend en bioloog Anderson die toevallig in deze regio werkt en regelmatig inheemse stammen in de omgeving bezoekt. Via hem krijg ik contact met Linda: een Terena-indiaanse die in Aquidauana woont en ons zal introduceren bij een landbezetting in de buurt van haar ‘aldeia’ Agua Branca- het inheemse dorp waar zij op de basisschool lesgeeft.

Op weg naar de 'aldeia' in de oude jeep van Katy Sherriff's vriend Anderson, Linda is net ingestapt

Gespannen

We pikken Linda op aan het begin van de middag op een vrije dag. Haar hoge, zangerige stem trekt meteen de aandacht. Ze reikt amper tot mijn schouders, heeft grote donkere ogen en pikzwart lang haar, waardoor ze veel jonger oogt dan haar bijna 40 jaar.

Linda legt uit dat de situatie nog steeds gespannen is en dat er onderweg naar de ‘retomada’ (‘herneming’) verschillende wegblokkades door Terena zijn opgericht. We besluiten om plaatsen te ruilen zodat zij meteen wordt gezien wanneer we aan komen rijden. In Terena-taal begroet ze de mannen die ons argwanend aanstaren. Linda is als onderwijzeres bekend in het dorp, we kunnen zonder problemen de reis voortzetten.

Plots doemt er een hek voor ons op met een spandoek. Dit is de boerderij. We rijden een veld op waar tientallen hutjes staan met daken van palmbladeren. Mannen en jongens bouwen ondertussen aan nieuwe hutten. Onder een grote boom krijgen kinderen les. Wat opvalt is de enorme stilte die heerst wanneer de auto stopt. Een verademing.

(lees verder onder de foto's)

Linda waadt door het water van het meertje en moet lachen omdat Katy Sherriff bang is voor eventuele krokodillen

Terena-jongetje in het dorp

Katy Sherriff praat met Linda, Anderson en Airton, één van de andere Terena-indianen die heeft gestudeerd, namelijk Toerisme

Linda spreekt Terena toe tijdens een politieke bijeenkomst over het recht op land voor indianen

Linda uitgedost op een feestdag van de Terena

Helaas is de cacique (opperhoofd) naar de stad gereisd. Aan hem moet ik toestemming vragen om te filmen. Ja hij komt terug, maar niemand weet wanneer. Dat wordt dus wachten. Linda besluit me mee te nemen naar de vrouwen die bij het meertje hun was doen en waar hun kinderen vrolijk in rond spetteren.

“Is dat wel veilig, zwemmen daar geen krokodillen in?”, vraag ik. Linda schatert van het lachen. Ik voel me een ontzettend stadse trut. Linda trekt haar schoenen uit en wandelt het water in. “Heerlijk dit, kom ook!” Ik bedank en ga op de grond zitten, toch een veilig eindje van de waterkant vandaan. Ik adem de schone lucht diep in en besef dat ik nu iets heel bijzonders meemaak.

'Jij woont toch in São Paulo? Geweldige stad, ik mis het echt', zegt Linda als ze even later naast me zit. Dat had ik niet verwacht: deze indiaanse die vloeiend Terena spreekt en zich als een vis in het water voelt in deze omgeving, is dol op miljoenenstad São Paulo? Mijn nieuwe thuis sinds een jaar waar ik nog steeds niet helemaal gewend ben geraakt aan de herrie van overvliegende helikopters, stampvolle metro’s in de spits en de luchtvervuiling?

'Hier in Aquidauana ben ik altijd een indiaan. Door de conflicten met boeren zijn blanke Brazilianen hier niet blij met ons. Maar in São Paulo zijn mensen nieuwsgierig naar waar ik vandaan kom. En de theaters, de bioscopen, muziekoptredens: de urbane cultuur heeft me anders naar de wereld leren kijken.'

'Omdat ik een spijkerbroek draag ben ik geen indiaan meer?'

In hoeverre botst dat moderne stadsleven met de tradities van haar Terena-volk? 'Ik kan echt boos worden als mensen zeggen dat ik geen echte indiaan meer ben', zegt Linda fel. 'Omdat ik een spijkerbroek draag, een mobieltje heb en op Facebook zit, ben ik geen indiaan meer? Elke cultuur is dynamisch en verandert wanneer zij in aanraking komt met andere culturen. Wij zijn ook mensen, een minderheid die jarenlang is achtergesteld. Ook wij hebben recht op ontwikkeling.'

Linda Lili Sebastião vertelt me haar bijzondere levensverhaal. Ze werd opgevoed door haar opa en oma en werkte van haar elfde tot veertiende jaar in de huishouding van een rijke familie. Op haar zestiende raakte ze zwanger van haar eerste kind en trouwde met de vader met wie ze later nog twee kinderen krijgt. Maar ze is pienter en weet dat ze wil studeren. In 2001 begint ze aan de faculteit geschiedenis in Campo Grande.

Linda in spijkerbroek thuis bij Katy Sherriff in São Paulo

'De afstand tot mijn man werd vergroot'

'Door te studeren werd de afstand tot mijn man vergroot en ging ik nadenken over onze relatie. Ik wilde scheiden en vroeg toestemming aan de leiders van onze gemeenschap. Maar dat zou volgens hen een schande zijn. Ik heb de relatie toen twee jaar langer volgehouden en ben toen weer naar onze leiders gestapt. Ze zeiden: “Jij bent de enige die weet hoe het leven binnen die vier muren is.” Dat heeft me gesterkt en toen ben ik weggegaan. Natuurlijk wordt er dan toch over je gepraat, daarom ben ik ook naar het stadje Aquidauana verhuisd, om afstand te nemen.'

Linda blijft als onderwijzeres in het dorp werken en blijft daardoor gerespecteerd binnen haar gemeenschap. Het lukt haar om een beurs voor minderheden te bemachtigen en ze vertrekt voor een tweejarige Master Antropologie naar São Paulo waar ze de vrouwenemancipatie van haar volk onderzoekt. 'Langzaamaan verandert er iets binnen de Terena. We hebben al een vrouwelijk opperhoofd en steeds meer vrouwen maken deel uit van het leiderschap. Dat komt ook omdat steeds meer Terena gaan studeren en de grote meerderheid is vrouw.'

'Ik ben aangenomen!'

Afgelopen mei kwam Linda weer naar São Paulo en ik zoek contact via Facebook. Haar vaste overnachtingsplek is niet beschikbaar en dus bied ik haar een matras bij mij thuis aan die ze dankbaar accepteert. Na een busreis van bijna 17 uur kruipt ze vroeg onder de wol voor een belangrijke dag: ze krijgt aan de universiteit PUC-SP te horen of ze met haar doctoraat mag beginnen.

Later die dag stuurt ze een bericht: 'Ik ben aangenomen!' Linda zal begin 2015 beginnen met haar promotie, waarmee ze de eerste Terena-doctorandus van haar gemeenschap wordt. Supertrots is ze, net als haar kinderen. En terecht. Ik hoop deze inspirerende vrouw dan ook weer vaker te gaan zien hier in São Paulo.

Over

Katy Sherriff is Brazilië-correspondent. Ze werkt onder meer voor de VPRO, de VRT, BNR Nieuwsradio, het Financieel Dagblad en De Tijd. Bekijk hier haar website. Ze is ook te volgen op Twitter en Facebook.

Wegens succes verlengd!

Wat was jouw blikverruimende reiservaring? Stuur je inzending uiterlijk 31 augustus naar buitenland@vpro.nl. Geselecteerde verhalen maken kans op een buitenlandprijzenpakket en publicatie in de VPRO Gids.