Omgekeerde wereld: Maasai met iPhones

Het is 2007 en ik ben met mijn dertienjarige zoon en een Keniaans vriendinnetje een paar dagen op campingsafari. Al zingend trekken de Maasai ons mee om te dansen, ritmisch klanken uitstotend, vanuit de diepte van hun longen. Af en toe een schreeuw. Elke avond dansen ze voor een nieuwe groep toeristen.

Na afloop wordt er geklapt, een jongeman stapt naar voren en legt uit dat de liederen over het Maasai-leven vertellen. Ze wonen in een boma, een verplaatsbaar dorp van manyatta’s, hutten van aangestampte aarde en gras, met daaromheen een hek van stekeltakken om de koeien en geiten binnen te houden. Met hun vee reizen ze over de savanne die van zuid Kenia tot ver in noord Tanzania loopt. Je kunt zelfs in zo’n dorpje overnachten en hun voedsel eten. Meet the locals!

Je krijgt dan ook de rituelen uitgelegd, zoals wij nu na de dansvoorstelling - althans zoals ze voor mannen gelden. Om volwassen te worden, zo zegt de leider terwijl hij zijn vlijmscherpe speer woest rondzwaait, moeten jonge krijgers een leeuw doden.

Mijn zoon is stomverbaasd en vraagt in zijn beste Engels: ‘maar als jullie allemaal een leeuw moeten doden, waarom zie ik er dan zoveel in de Maasai Mara?’ De leider praat gauw door over hoe ze ook koeienbloed moeten drinken, liefst van een net geslachte stier. Nadat de toeristen naar hun tenten zijn gegaan, komt de leider op me af. Hij vraagt of hij mijn audio-opname van het zingen mag hebben. Natuurlijk, maar hoe? Een cd branden lijkt me ingewikkeld zo midden op de savanne. Hij graait onder zijn roodgeblokte doek en trekt een I-phone tevoorschijn. “Ik geef je mijn email”, zegt hij, “stuur maar een mp3”.

Een jaar later. Vanuit Arusha reis ik naar Terrat, aan de voet van de Kilimanjaro. Negentig kilometer over rode zandwegen tot we stoppen bij een uitgestorven groepje hutten. Op een afgeplatte heuvel staat tussen een paar gebouwen een zendmast met een lang hek eromheen. Dit is het hoofdkwartier van ORS FM dat sinds 2002 zo’n acht uur per dag in Maasai uitzendt.

Onderweg naar het radiostation is een Maasai ingestapt die een gesprek voert met ORS-baas Lukas Kariongi dat af en toe met een vreemd keelgeluid wordt onderbroken. Ja bij Maasai x zijn zomaar geiten overleden en verderop op de savanne is een leeuw gesignaleerd; zo verzamelt Lukas nieuws voor zijn radiostation. Langs de weg zie ik drie fietsende Maasai-mannen. Op de kurkdroge savanne lopen zomaar zebra’s en giraffen tussen kuddes koeien en geiten. En achter een stekelbosje staat een Moran, een krijger, met prachtige sieraden en lange haren die met rode aarde zijn gekleurd. Waar ben ik terecht gekomen?

Het gastenverblijf op de compound van ORS FM is een ware villa met drie gloednieuwe zitbanken, gordijnen met gouden troskoorden en een enorme televisie zo uit de doos. Buiten hangt – voor mij zo blijkt later rond etenstijd - een geit aan een boom leeg te bloeden. Het pompeuze huis is bedoeld voor parlementariërs die misschien ooit op bezoek komen om de wensen van de Maasai mee terug te nemen naar de regering in hoofdstad Dodoma.

’s Avonds is het zoete inval, iedereen komt even kijken naar de witte vreemdeling en tot diep in de avond wisselen twee zwijgende Maasai vrouwen het staren naar mij af met het wonder der televisie. Mse Filippe, een Maasai elder met grote gaten in zijn oren komt op audiëntie. Hij noemt me naar mijn eerstgeborene ‘moeder van Joseph’. En hij wil meedoen met de radiocursus die ik hier ga geven.

De volgende dag zit mijn lokaaltje vol met mensen die het radio-vak willen leren. Ook de twee zwijgende vrouwen zijn er, en mse Filippe die nog nooit een computer heeft aangeraakt. Over de training zal ik nu niet verder uitweiden; dat werd een succes waaraan iedereen mee heeft gedaan.

Al gauw blijkt dat ORS FM een soort ‘blijf van mijn lijf’-huis is. Paulina is een grote vrouw die me alsmaar wil aanraken. Raheli, het nichtje van Lukas dat hier ook woont, spreekt Engels. Zij vertelt hoe Paulina een van de vijf vrouwen van een rijke Maasai is. Omdat ze geen kinderen kreeg, werd ze door de andere vrouwen geslagen en mishandeld, en zelfs door hun kinderen. Paulina vluchtte naar de veilige haven van ORS FM. Een andere vrouw schuifelt als een zombie over het terrein; een dikke korst boven haar wenkbrauw en ze kan nauwelijks lopen. Als ik terug ga naar Arusha, wil Lukas haar voor onderzoek meenemen naar het ziekenhuis.

Maasai-kinderen zwerven al jong met geiten over de savanne. School is verplicht in Tanzania maar volgens de Maasai vormt onderwijs een gevaar voor hun tradities. Raheli is slim en de pastor die zich bij de Maasai vestigde, merkte haar al jong op. Raheli’s moeder genoot zelf geen onderwijs maar ze bezweert haar dochter elke kans op scholing te pakken. Dus toen de pastor vroeg of hij Raheli in huis mocht nemen om haar naar school te sturen, wist Raheli’s moeder haar echtgenoot over te halen ‘ja’ te zeggen.

Nu spreekt Raheli Engels en is ze als 22-jarige in de ogen van haar vader een rebel. Vader heeft drie vrouwen; Raheli’s moeder is zijn eerste vrouw en de derde vrouw is net zo oud als zijn dochter Raheli. Raheli’s moeder is doodsbang voor hem; ze krijgt overal de schuld van, zegt Raheli, zelfs als de geiten geen jongen krijgen. Ze heeft de littekens op haar moeders lichaam gezien. Telkens als Raheli op bezoek gaat in de boma beginnen haar broers over trouwen, ze kan wel vijftig koeien opleveren. Een vrouw is minder waard dan een koe, zegt ze. Zij wil absoluut niet trouwen, vooral niet door de verhalen van haar moeder en haar al getrouwde zusters. Dus woont ze bij haar oom Lukas Kariongi.

Lukas van ORS FM vindt dat het tijd is voor verandering maar wel met respect voor de Maasai-cultuur. Kinderen moeten naar school en de vrouwenbesnijdenis moet stoppen. Vrouwen zijn nu niks waard; bij een moord moet de dader 49 koeien als schadevergoeding betalen, zegt hij, is het een vrouw dan komt de dader eronderuit met een koe en kalf, een ezel en een paar kalebassen.

Aan die mentaliteitsverandering probeert ORS FM te werken. Vooral de traditie van de meisjesbesnijdenis is Lukas een doorn in het oog. Mensen van ORS FM gaan naar lagere scholen om meisjes te vertellen dat de Tanzaniaanse wet achter hen staat, zodat ze op die grond alleen al kunnen weigeren. Mse Filippe doet ook mee; hij heeft een discussieprogramma op de radio met een panel van oude wijze mannen waarbij luisteraars kunnen inbellen.

Vrouwenbesnijdenis is een terugkerend onderwerp. Een van de luisteraars kwam al met het idee om een ceremoniële tatoeage te maken in plaats van het wegsnijden en dichtnaaien van het vrouwelijk geslacht. Zo blijft het punt op de agenda al zal het nog vele jaren duren voor iedereen écht wil veranderen, verzucht Lukas.

Een van de laatste dagen stel ik Raheli de vraag die op mijn lippen brandt: is zij ook besneden? De pastor wilde het voorkomen door haar vader erop te wijzen dat Raheli - nu ze naar school ging en niet meer in de boma woonde - ‘van de regering’ was. En dat het besnijden van meisjes tegen de wet is. Het mocht niet baten; op een dag haalt haar vader haar op. Ze is dan een jaar of veertien. Het was schande om te huilen, zegt Raheli. “Zelfs als ze het wegsnijden moet je doodstil blijven. Het deed verschrikkelijk pijn.” En ze vervolgt vastbesloten: “als ik ooit een dochter krijg, zal ik haar nooit, nooit laten besnijden.”

Jacqueline Maris is verslaggever en werkt onder meer voor de VPRO Radio. Ze is te volgen op twitter.

Wat was jouw blikverruimende reiservaring? Stuur je inzending uiterlijk 31 augustus naar buitenland@vpro.nl. Geselecteerde verhalen maken kans op een buitenlandprijzenpakket en publicatie in de VPRO Gids.