Met de omarming van Conchita Wurst, de zangeres met de baard, laat Europa zich van zijn tolerante kant zien. In Afrika zou zoiets ondenkbaar zijn. Heel Afrika? Nee, het kleine Kaapverdië blijkt qua seksuele expressievrijheid een uitzondering. Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn.

Nee, er is geen homohuwelijk en nee, je kunt er je geslacht niet veranderen. Maar je huis wordt niet in brand gestoken en je kunt gewoon een goede baan krijgen. Samory, persoonlijk adviseur van de minister van Binnenlandse Zaken, en Lenno, succesvol mannelijk én vrouwelijk model, hebben het prima in Kaapverdië.

‘Sommige van mijn homovrienden willen niet met vrouwen uitgaan,’ zegt Lenno (21), terwijl hij op zijn iPhone zijn foto’s doorbladert. ‘De dames zien hen als concurrentie.’ Inderdaad, in de Cockpit (géén homotent) pakken mannen gerust de catch van vrouwen af. Lenno heeft de foto gevonden. We zien hem poseren in een kort doorschijnend jurkje en met hoge pumps van blauw suède. ‘Bij het uitgaan verkleed ik me vaak als vrouw.’ Heeft hij daarmee nooit problemen ondervonden? ‘Toen bewakers ons weigerden bij de deur van een discotheek hebben we de politie gebeld. De agenten dreigden de club te sluiten als we niet binnen werden gelaten.’

Als we het nieuws moeten geloven gaan homoseksualiteit en Afrika niet samen. Vooral Oeganda en Nigeria maken het bont de laatste tijd. De anti-homowetgeving daar werd in Nederland met afgrijzen bekeken en roepen de vraag op of deze landen nog wel in aanmerking komen voor ontwikkelingshulp.

Het gevaar dreigt dat niet alleen homoseksuelen, maar ook Afrika als continent slachtoffer wordt van stigmatisering. Afrika homo-onvriendelijk? Je zou bijna vergeten dat er één piepkleine eilandengroep is, 500 kilometer voor de kust van Senegal, waar homo’s gewoon hand-in-hand kunnen lopen: Kaapverdië. Sinds 2004 is het er legaal om homoseksueel te zijn. In juni 2013 werd zelfs de eerste Gay Pride georganiseerd in de stad Mindelo, op het noordelijke eiland São Vicente.

Lenno noemt zich androgyn, man én vrouw. Hij is zowel mannelijk als vrouwelijk model, en nog succesvol ook. En dat is gunstig. ‘Mensen hebben bewondering voor mijn carrière, dan word je eerder geaccepteerd. Ik ontleen zelf ook veel steun aan de modellenwereld, het helpt me definiëren wie ik ben.’ Regelmatig wordt hij om een handtekening en foto gevraagd. Zijn kleding is uniseks te noemen. Hij draagt een legergroen blouseje, een witte korte broek en een zwart shirt. Zijn halflange haar is aan beide zijden afgeschoren. Jessica, een vriendin van Lenno die het gesprek vertaalt, vertelt hoeveel ze tegen Lenno opkijkt. ‘Als ik me onzeker voel, denk ik aan Lenno, aan hoe sterk hij is.’

Als openlijk homoseksueel kun je in Kaapverdië een goede baan krijgen. Samory is daarvan een voorbeeld. Hij is persoonlijk adviseur van de minister van Binnenlandse Zaken, haar rechterhand. Hij komt regelmatig op televisie. Op straat valt Samory op. Hij draagt strakke broeken, gekleurde jasjes en hippe zonnebrillen. ‘Ik ben altijd mezelf gebleven, daarom accepteren mensen mij. Als ze mij iets aan willen doen, sleep ik ze voor het gerecht. We hebben de wet achter ons.’

Overheid steunt ook niet

Het lijkt rozengeur en maneschijn, maar het kan natuurlijk altijd beter. Claudia Rodrigues was de eerste die onderzoek deed naar homoseksualiteit in Kaapverdië. ‘De wet beschermt, ja, maar tot een bepaald punt,’ zegt Claudia. ‘De overheid beperkt niet, maar het steunt ook niet, bijvoorbeeld door te zeggen: ja, wij zijn voor het homohuwelijk. Er is geen homohuwelijk, er zijn geen adoptiemogelijkheden, je kunt je geslacht niet veranderen. We leven nog steeds in een homofoob land.’

In 2009 schreef ze haar masterscriptie over homoseksualiteit en Kaapverdië en interviewde homostellen. Dat was niet makkelijk. Ze had moeite om genoeg respondenten te vinden. ‘Ook al werden de namen in mijn scriptie gefingeerd, Kaapverdië is zo klein en de verhalen zijn zo specifiek, iedereen weet direct wie er wordt bedoeld. De meesten willen onzichtbaar blijven, willen niet dat hun familie lijdt.’

Hoewel ze niet homoseksueel is, voelde ze zich gediscrimineerd. ‘Bij de verdediging van mijn scriptie werden zulke nare vragen gesteld. Ik vertelde dat ik een lesbische vrouw intensief had gevolgd. Een professor vroeg of ik dan zeker wel all the way was gegaan. Zo beledigend!’ De tranen springen in haar ogen. ‘Van iedereen in mijn klas kreeg ik de laagste beoordeling, terwijl ik normaal bij de betere hoorde.’

Homoseksualiteit is prima, zolang het maar niet te dichtbij komt. Dat geldt ook voor Lenno. Zijn moeder negeert zijn seksualiteit. Zich naar vrouw omkleden voor het stappen doet hij dan ook niet thuis, om zijn moeder te beschermen. Met zijn vader heeft hij geen contact.

Volgens Claudia Rodrigues is het grootste probleem beeldvorming. De enige zichtbare LHBT (lesbi, homo, bi, transgender) zijn de T’s. Homoseksualiteit staat daarom gelijk aan vrouwelijkheid en travestie. Als je homo bent, moet je je ook vrouw voelen en je als vrouw willen kleden. ‘Voorbeelden van mannelijke homoseksuelen zijn er niet,’ zegt Claudia, ‘die houden zich verborgen of durven niet uit de kast te komen.'

'Transgenders kunnen hun identiteit niet verborgen houden. Daarom zijn zij degenen die op de barricaden staan voor homo-emancipatie, terwijl juist zij de kwetsbaarste groep zijn. Zij zijn het armst, kunnen moeilijk werk vinden en zijn vaak verstoten door hun familie. Degenen met een goede opleiding of baan willen de emancipatiebeweging niet steunen. Ze zijn bang om hun positie te verliezen.’

Doordat de homo-emancipatiebeweging vooral door transgenders wordt geleid, voelen veel homoseksuelen zich niet gerepresenteerd. ‘Als je je niet gerepresenteerd voelt, waar ben je dan zelf in dit plaatje? Ook onder homoseksuelen heerst transfobie, angst voor transgenders,’ legt Claudia uit. ‘Discriminatie en stereotypering van transgenders is heftiger dan van homoseksuelen. Het beeld dat transgenders dom en onnozel zijn is hardnekkig.’

Volgens Claudia houdt “succesvolle homo” Samory zich ook te veel afzijdig. ‘Hij komt vaak op televisie, maar spreekt zich nooit uit over homoseksualiteit.’ Samory zelf vindt dat een te grote stap. ‘Daar zijn we nog lang niet,’ zegt hij. ‘Je moet je eerst van je ketens verlossen, voordat je kunt vechten, net zoals onze voorouders dat hebben gedaan in de slaventijd.’

Ook het homohuwelijk vindt Samory nog totaal niet van belang. ‘In een televisieprogramma vroeg een journalist aan een homoseksueel of hij wilde trouwen. Dat vond ik zo’n domme vraag! Daar gaat het niet om! Het gaat om de beeldvorming in de hoofden en harten van de mensen.’ Hoe doe je dat? ‘Studeer, zodat je een goede baan krijgt. De homobeweging heeft nog te weinig empowerment. Pas als je het goed doet in de samenleving, willen mensen naar je luisteren.’

Anti-homogeluiden klinken des te meer in andere Afrikaanse landen. In 36 van de 54 is homoseksualiteit strafbaar. En als homoseksualiteit niet illegaal is, betekent dat nog niet dat homoseksuelen beschermd worden door de wet. Er is vaak geen wet over. Discriminatie op grond van geaardheid is dan bijvoorbeeld niet strafbaar. “Homoparadijs” Zuid-Afrika blijkt ook niet zo homovriendelijk als gedacht. Hoe kan het dat Kaapverdië voorop loopt?

Homoseksualiteit wordt in sommige Afrikaanse landen als een Westers product gezien, “on-Afrikaans”, gebracht door de kolonialisten. Kaapverdië is juist bijzonder Europagericht, vooral de politieke elite. De huidige minister-president heeft zelfs interesse getoond in een EU-kandidatuur. Meer dan negentig procent van de export gaat naar Europa. De nationale munt, de escudo, is gekoppeld aan de euro.

Bovendien is Kaapverdië een land van migratie. De eilandengroep ligt letterlijk op het kruispunt van Zuid-Amerika, Afrika en Europa en de uitwisseling van culturen is groot. Er wonen momenteel meer Kaapverdiërs buiten dan in Kaapverdië. Steeds meer emigranten keren, met hun nieuwe culturele normen en waarden, terug naar hun moederland. Etnisch zijn Kaapverdiërs letterlijk een mix van Europa en Afrika. De eerste bewoners waren Portugese kolonialisten en slaven van het Afrikaanse vasteland en die hebben niet stil gezeten. De Europese verbondenheid en culturele mengelmoes zouden zomaar de tolerante houding van Kaapverdië kunnen verklaren.

Met carnaval lijkt half Kaapverdië uit de kast te komen. Het is traditie om je als man te verkleden als vrouw. Toch pik je de homoseksuelen er zo uit, Jessica, een vriendin van Lenno, wijst mij ze aan. Daar, bovenop de praalwagens, in de jury van de optocht of voor in de dansgroep, terwijl het publiek joelt.