Het conflict op het schiereiland De Krim wordt al 'de grootste Europese crisis van de 21ste eeuw' genoemd. Wat zijn de belangen voor Rusland? Welke rol moet Europa spelen? Hoe verloopt de samenwerking met de VS? En terug in de tijd: over Florence Nightingale en de eerste oorlogsverslaggeving op de Krim.

Nieuwe verhoudingen VS-Europa

Terwijl president Poetin stellig zijn poot stijf houdt en ze op de Krim over 10 dagen een referendum houden over aansluiting bij Rusland, probeert het westen verwoed een antwoord te vinden op deze crisis. De VS hebben al sancties aangekondigd, maar hebben makkelijker praten want minder handelsbelangen dan de EU.
In hoeverre ontstaan er door het Russische optreden nu spanningen tussen de Verenigde Staten en de EU, of weet men toch samen op te trekken? Met militair analist en Rusland deskundige Joris van Bladel besprak Bureau Buitenland op 6 maart de laatste ontwikkelingen op en rondom de Krim.

 

wat kan EU Oekraine bieden?

In Bureau Buitenland van 4 maart was een reportage te horen van Tijn Sadee, deels vanuit Oekraïne en deels vanuit Brussel. Centraal staat de vraag wat het westen, wat de EU, de bewoners van Oekraïne te bieden heeft, nu Putin na de inname van de Krim verdere militaire interventie niet uitsluit…

Aansluitend een discussie over de Oekraïne crisis met:
Trouw-journaliste Fleur de Weerd. Zij woonde eerder in Oekraïne en was daar ook op het moment dat de vlam in de pan sloeg in Kiev. Na reizen naar Charkov en Simferopol op de Krim is zij net weer één dag terug op Nederlandse bodem. Verder met Nienke de Deugd, Oekraïne specialist verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, Rusland deskundige Ben de Jong van de UvA en Jan Marinus Wiersma, voormalig Europarlementariër waar hij jarenlang verantwoordelijk was voor de betrekkingen met Oekraïne.

voorspellen van scenario's

Al maanden is het onrustig in Oekraïne. Eenvoudig te begrijpen is het niet. Brussel slaat in ieder geval, net als de VS, behoorlijke dreigende taal uit. Rusland krijgt van de Europese Unie tot donderdag de tijd om te deëscaleren, anders volgen er gerichte sancties. De EU wil dat Moskou zijn militairen terugtrekt in de kazernes. Maar wat gaat er nu werkelijk gebeuren als Rusland zich niets aantrekt van dit ultimatum?

Een oorlog is niet te verwachten, Poetin zei zelf nog niet uit te zijn op miliatire interventie. Maar helemaal uit te sluiten is het ook niet. Op de Krim behoort weliswaar zestig procent van de bevolking tot de Russische minderheid die pro Poetin zijn. Maar er wonen ook Tataren, een minderheid van circa 15 procent. Zij zijn fel anti-Russisch. De vrees bestaat dat de Tataren de hulp zullen inroepen van hun 'moslimbroeders' in Turkije of zelfs van zeer radicale strijders in Libanon. Rusland zou dan met 'nieuwe Tsjetsjenen' en terroristische aanslagen kunnen worden geconfronteerd.

Ook heeft Rusland nog steeds een deel van Oekraïne tegen zich dat wel aansluiting bij de EU wil. Kiev heeft uit voorzorg al reservisten opgeroepen. Mocht het zover komen, dan zal die confrontatie vermoedelijk niet lang duren. De legermacht van Rusland is vele malen sterker. Volgens Timothy Snyder New York Book Reviews voert Rusland al wel een stevige propaganda oorlog. Door de oppositie als fascisten te bestempelen, en dat zijn ze volgens hem niet. Boeiend stuk om even door te lezen.

 

De Krim en het strategische belang voor Rusland

De Krim heeft van oudsher meer met Rusland dan met Oekraïne. Het schiereiland was tot 1954 Russisch. 

Al meer dan 200 jaar heeft Rusland zijn Zwarte Zeevloot gestationeerd op de Krim. Afgesproken is dat Moskou de basis in Sebastopol tot 2042 mag gebruiken. In deze streek loopt ook de grens tussen Rusland en nabij gelegen NAVO-staten als Turkije. Poetin wil geen centimeter grondgebied meer afstaan na het 'verlies' van Oekraïne.

Het water rond schiereiland de Krim is van groot strategische belang. Het is voor Rusland de snelste toegang tot de Middellandse Zee. Handig: de haven van Sebastopol is ook in de winter ijsvrij. Ook economische belangen, zoals gas- en olieleveranties, spelen een belangrijke rol. Rusland heeft vanwege de situatie op de Krim gedreigd een korting op de gasprijs terug te draaien. Oekraïne is voor de energietoevoer volledig afhankelijk van Rusland.
Rusland geeft met zijn bezetting van de Krim een dreigend signaal af aan Oekraïne, maar ook aan andere staten binnen de invloedssfeer van Moskou: kies niet voor Europa maar voor Rusland.

 

wat ging er aan vooraf

De regering van Oekraïne zit in diepe crisis en koos begin dit jaar voor financiële steun van Rusland, terwijl de oppositie en grote delen van het volk wilden dat Kiev aansluiting zou zoeken bij Europa. Wekenlang gingen zij de straat op, tientallen doden en gewonden vielen daarbij. Op 21 februari kwam daar een einde aan door bemiddeling van de ministers van Buitenlandse Zaken van Polen, Duitsland en Frankrijk en de Russische ombudsman. Er kwam een overeenkomst tussen president Janoekovitsj en de oppositie.

Kort daarna zegde het Oekraïense parlement het vertrouwen op in Janoekovitsj. Het geloofde niet dat hij zich aan de afspraken zou houden. Janoekovitsj stapte op, Aleksandr Toertsjinov werd aangewezen als interim-leider van het land. De interim-regering werd gevormd op 27 februari, met Arseniy Jatsenjoek als premier. De internationale gemeenschap steunde deze zet, maar Rusland niet. Volgens Moskou waren de maatregelen bedreigend voor de Russische minderheid.

Vanaf toen werd de situatie steeds meer gespannen op de Krim. Een militaire oefening aan de Oekraïense grens door het Russische leger versterkte de onrust. Volgens de Russische minister van Defensie stond die oefening los van de ontwikkelingen in Oekraïne en stond die al weken op de planning. Maar het optreden zorgde wel voor onrust bij zowel de Oekraïense machthebbers als andere internationale partners. Op dinsdag 4 maart heeft Poetin deze militairen naar huis terug geroepen.
Op de Krim escaleerde de situatie. Vanaf 27 februari bezetten ongeïdentificeerde gewapende groepen verschillende toegangswegen, overheidsgebouwen en vliegvelden. Het parlement van de Krim schreef voor 30 maart a.s. een referendum uit over afscheiding van Oekraïne en de op 27 februari vooruitgeschoven premier van de Krim, Sergey Aksyonov (niet te verwarren met Sergei Aksenov !), verzocht Rusland de belangen van de Russische meerderheid op het schiereiland te verdedigen. Op verzoek van president Poetin gaf de Russische Federatieraad op 1 maart toestemming voor militaire actie als de president dit nodig zou vinden.

historische context

Er was al eens eerder een oorlog op de Krim, zo'm honderdvijftig jaar geleden. Het was een bloedige, heftige oorlog. Bij veel mensen spreekt deze oorlog nog steeds tot de verbeelding. De oorlog werd vooral bekend door Florence Nightingale (die de gewonden liet verzorgen) en het was de eerste moderne oorlog. Modern, omdat voor het eerst een soort alliantie tussen verschillende landen werd gevormd: Engeland, Frankrijk: zij zochten coalitie met Turkije.

Het thuisfront wist voor het eerst wat er speelde door de eerste oorlogsverslaggevers en fotografen, zoals journalist William Howard Russell. Hij werd beroemd met een verslag van ‘The Charge of the Light Brigade’.
En dan mogen we de beroemde Russisch schrijver Tolstoj ook niet vergeten die als militair betrokken was bij de oorlog. Wie er tegen wie vocht en waarom is minder bekend. Mathijs Deen spreekt in 2006 in een OVT-uitzending met historicus Bruno Naarden over Russell en het waarom de Turken op de Krim werden bijgestaan door de Fransen en de Engelsen in hun strijd tegen de Russen.

Wil je meer weten hoe deze oorlog begon? Wist je bijvoorbeeld dat de oorsprong van het conflict lag bij de Geboortekerk in Bethlehem? Lees dan hier verder. 

Voor meer historisch perspectief: OVT, elke zondag radio 1 (10.00-12.00 uur) of geschiedenis24.

meer historie en duiding rond de krim