verkracht voor vrede

De mannen in de hotelbar zijn dronken en worden opdringerig. Het zijn locals uit Daru, een stadje met een wat grimmig karakter in het zuiden van Papoea-Nieuw-Guinea. Op de dansvloer staat een straalbezopen vent met zijn heupen te bewegen alsof hij seks heeft. De drie Nieuw-Zeelandse journalistes met wie ik zit te praten vluchten naar hun kamer en barricaderen de deur met meubels. Ze hebben een cursus zelfverdediging gevolgd ter voorbereiding op hun reportagereis. Verhalen over verkrachtingen hebben hen angstig gemaakt. Ze slapen nauwelijks en zetten geen stap buiten de deur zonder politiebegeleiding.

Hun gedrag is misschien wat overdreven, want de hoteleigenaar is een stevige kerel die er met zijn beveiliging voor zorgt dat de dronken mannen stuk voor stuk het terrein verlaten. Ik heb hem dat elke avond zien doen. Toch is de angst van de journalistes niet geheel ongegrond. Papoea-Nieuw-Guinea kampt met een van de hoogste verkrachtingscijfers ter wereld.

Ook toeristen zijn daar sporadisch het slachtoffer van. Die berichten worden breed uitgemeten in de buitenlandse pers en doen het toerisme op het prachtige eiland geen goed. Ik val dan ook op, als ik ter voorbereiding op de opnames voor een nieuwe aflevering O’Hanlons Helden alleen en soms met gids door de afgelegen Western Province reis, in de voetsporen van de Italiaanse ontdekkingsreiziger Luigi d’Albertis.

Voor vertrek naar Papoea-Nieuw-Guinea had ik angst dat ik, als vrouw, mijn werk misschien niet kon doen. Maar als blanke, westerse vrouw word ik opvallend genoeg wél serieus genomen en voel ik mij relatief veilig.

Zo’n tweederde van de vrouwen in Papoea-Nieuw-Guinea heeft te maken met huiselijk geweld en meer dan de helft met seksueel geweld. Het probleem is nog groter in rurale gebieden. Uit recent onderzoek van de Verenigde Naties blijkt dat 62 procent van de mannen op het eiland Bougainville weleens een vrouw heeft verkracht. Het rapport vermeldt verder dat de meeste mannen vinden dat ze recht hebben op seks, ook zonder toestemming van de vrouw. Papoea-Nieuw-Guinea heeft een door mannen gedomineerde cultuur, waarin geweld breed geaccepteerd is. Volgens de VN verklaart dat de extreme cijfers.

Ook d’Albertis verbaasde zich over de gewelddadige cultuur. Hij betrad eind negentiende eeuw als eerste blanke de binnenlanden en schreef neerbuigend over de ‘wilden’ die hij tegenkwam. Zijn spoor brengt mij naar Aiambak, een afgelegen dorpje zonder elektriciteit, waar de mannen ’s nachts nog met pijl en boog op pad gaan. De verhalen over d’Albertis zijn hier van generatie op generatie doorgegeven.

De chief van het dorp vertelt: 'Mijn voorvaderen wilden vrouwen ruilen met de vreemdeling, maar tot hun grote ongenoegen had de witte man geen vrouwen bij zich en toen werden ze boos.' Het was destijds traditie om vrouwen te ruilen met rivaliserende stammen. 'Als een vrouw de liefde deelde met de andere stam, vochten ze niet meer met ons, want dan waren we familie,' legt de chief uit.

De oudste vrouw in het dorp maakte deze traditie nog mee. Het verhaal van Cornelia Woko maakt mij duidelijk hoe anders er tegen seksueel geweld wordt aangekeken. De ‘vredestraditie’ zou ik namelijk groepsverkrachting noemen.

'Het was moeilijk voor me. Beschamend. Maar als ik dat niet had gedaan, vochten we nu nog,' vertelt ze verlegen, zittend in de schaduw onder haar hut. Ze weet niet precies hoe oud ze is, maar ze zal rond de tachtig zijn. Woko werd door haar man, lid van de Boazi-stam, naar de rivaliserende Zumakani gebracht. 'Ik moest naar mijn man luisteren, want mijn lichaam was van hem.' Ze ‘deelde de liefde’ met tientallen mannen. Een week later kwam ze terug, benen uit de kom en nauwelijks in staat om te lopen. Maar de vrede was hersteld.

Deze traditie bestaat ondertussen gelukkig niet meer, maar de positie van de vrouw in Papoea-Nieuw-Guinea is nog altijd niet bepaald sterk te noemen. 'Mannen denken dat ze meer waard zijn dan vrouwen,' zegt Ruth Gwapit, een kleine gezette vrouw met een vriendelijk gezicht. 'Ook mijn man denkt dat hij beter is dan ik.' Ruth Gwapit is voorzitter van een lokale organisatie die de zelfstandigheid van vrouwen probeert te vergroten. Volgens haar ligt de sleutel in opleiding. 'Als een vrouw laag is opgeleid, zal een man misbruik van haar maken.' Ze wilde daarom dat haar dochters naar school zouden gaan en een baan zouden krijgen. 'Vroeger werkten vrouwen niet.'

Nog steeds spelen vrouwen in Papoea-Nieuw-Guinea nauwelijks een rol in het openbare leven. In het parlement worden welgeteld drie van de 109 zetels bezet door vrouwen. Bovendien zijn Papoeavrouwen overwegend vaker ongeschoold en ongeletterd dan -mannen.

Hardnekkige culturele tradities zitten scholing in de weg, blijkt uit het verhaal van Gwapit. Haar plan om haar dochter goed op te leiden mislukt als een jongen uit het dorp met de tiener wil trouwen: 'Mijn dochter kende hem helemaal niet en wilde niet trouwen. Maar de familie van de jongen wilde niet luisteren. Ze legden stapels voedsel in onze tuin, een bruidsschat.' Ze was machteloos, legt ze uit. Ze smeekte haar man hun dochter niet uit te huwelijken, maar volgens hun cultuur mochten ze zo’n aanbod niet weigeren. 'We moesten haar weggeven, anders zou die familie misschien een van ons vermoorden.'

Haar dochter trouwde, baarde zes kinderen en ging niet meer naar school. Verdrietig zegt Gwapit: 'Jarenlang was ik boos. Op mijn man, op mijn schoonzoon en op zijn ouders.' Ze zucht. 'Onze cultuur is het probleem. We hebben nog een lange weg te gaan.'

O'Hanlons Helden - De koppensneller van Genua
Zondag 12 en 19 januari, Nederland 2, 20.20-21.10 uur