Hoe verfilm je een onverfilmbaar boek? Redacteur van de VPRO Gids Maarten van Bracht bespreekt Der Turm, het grootse familie-epos dat onmogelijk te verfilmen leek, maar waar in 2012 toch een film van verscheen.

Michaël Zeeman schreef in zijn recensie de kleine duizend pagina’s van Der Turm in drie dagen te hebben gelezen. Het uiterst gevarieerde en verfijnde proza uit Uwe Tellkamps roman over de zwanenzang van de DDR stelde hoge eisen aan de vertaling, een klus die door Goverdien Hauth-Grubben werd geklaard: De Toren. Duitsland had tot 2008 moeten wachten, twintig jaar na de val van de Muur, op een grote ‘Wende’-roman over het leven-zoals-het-echt-was in de DDR tot 1989.

Het familie-epos speelt zich af in een villawijk (De Toren) in Dresden, waarvan de bewoners de laatste zeven jaar van de vermolmde socialistische heilstaat uitzitten: gymnasiasten, artsen, redacteuren en schrijvers. ‘Burgerlijke’ intellectuelen, volgens de marxistische leer eigenlijk zonder bestaansrecht, die zich arrangeren met het SED-regime om hun burgerlijke leefstijl zo goed mogelijk te kunnen handhaven. De Toren is een breed uitwaaierende roman, een montage van allerlei verhalen, sommige als stream of consciousness, waar je echt voor moet gaan zitten. Hogelijk gewaardeerd door de kritiek, maar ook door ‘gewone’ lezers uit de voormalige DDR die hun leven van alledag geloofwaardig beschreven zagen. Zelf las ik het in dagelijkse porties van vijftig pagina’s. Der Turm is nog net geen Ulysses of Proust, maar wel beter.

Een dergelijk boek verfilmen lijkt onmogelijk, maar Christian Schwochow (regie) en Thomas Kichner (scenario), beiden opgegroeid in de DDR, zijn er wonderwel in geslaagd het leefklimaat in het ‘Dal van de argelozen’ – in Saksen konden ze geen geen west-tv ontvangen – te schilderen, tot en met de straatgevechten tussen ‘Vopo’s’ en demonstranten bij het station in Dresden voorafgaand aan de ‘Wende’. De Werdegang’ van hoofdpersoon Christian Hoffmann, zoon van een chirurg die wordt gechanteerd door de Stasi, vertoont grote overeenkomst met dat van Uwe Tellkamp (1968), die als zoon van een arts geen medicijnen mocht studeren omdat hij ‘politiek onbetrouwbaar’ zou zijn. Na de val van de Muur werd Tellkamp alsnog arts, maar koos uiteindelijk voor het schrijverschap.

'Het boek was beter.' Over boekverfilmingen is al veel gezegd, maar nog niet genoeg, vindt VPRO Boeken. In het kader van het film- en literatuurfestival Film by the Sea dat deze maand van 11 tot en met 20 september plaatsvindt, vroeg VPRO Boeken vier redacteuren een bijzonder boek en de verfilming te bespreken.