Het stembureau: een terugblik

Er stonden drie zeer fraaie cabines opgesteld waarin kon worden geoefend en opgenomen. De kandidaten mochten eerst tien minuten met Arjen en Sjoerd wennen aan hun eigen stem en kregen alvast wat tips over leestempo en dergelijke. Daarna kwamen ze bij mij om in tien minuten de opname te maken.

Wat me opviel was het enorme enthousiasme waarmee de lezers aan de workshop deelnamen. Iedereen was bereid om alles te doen voor een zo goed mogelijk resultaat. Hoewel het merendeel geen ervaring had met lezen, was het een genot om de lezers tips en tricks te geven over intonatie, leestempo, enzovoort. Als een spons zogen ze die op. Ik sta bekend als een strenge stemregisseur die, als het beter kan, direct ingrijpt en voordoet hoe het anders kan. Maar dat mocht de pret niet drukken. Het merendeel begon spontaan te stralen bij de aanwijzingen. Achteraf kreeg ik vaak te horen dat ze het erg leuk hadden gevonden om op deze manier met een tekst te kunnen stoeien.
Uiteindelijk moest er natuurlijk één winnaar of winnares naar voren komen.

De top drie zat erg dicht bij elkaar, maar toch waren Arjen, Sjoerd en ik unaniem in ons oordeel over de winnares: Karen Emmer. Een prettige, duidelijke stem met het juiste ritme en een natuurlijke intonatie.

Winnares van VPRO Stembureau. Het best voorgelezen fragment op het boekenfestival. Nogmaals van harte! Hoe heeft u zich voorbereid?
Karen Emmer: ‘Ik heb mij voorbereid door me te laven aan de teksten van Van der Heijden en vooral in mijn “geestesoor” zíjn stem te horen. Die geeft rust en stuurt mij in mijn eigen voordracht.’

Was u zenuwachtig?
‘Natuurlijk had zich een zekere opwinding van mij meester gemaakt, maar er joegen geen zenuwen door mijn keel. Die zijn te beheersen door adem- en ontspanningsoefeningen. Van tevoren had ik heerlijk gedanst op het VPRO-muziekplein. Maakt mijn hoofd leeg en vervult mijn hart met blijdschap. Ik kon de hele wereld aan!’

Wat vond u moeilijk?
‘Waar ik moeite mee had was de “lekkende studio”. Die bleek niet geluiddicht. Ik werd dus enigszins afgeleid door binnendringende, storende buitengeluiden.’

Welke aanwijzing is u bijgebleven?
‘Wat ik prettig vond te horen van de regisseur was, dat ik wat tempo mocht terugnemen. Komt de tekst altijd ten goede! Ik hield me aan de strikte opdracht van 2 minuut 10, waardoor ik onvoldoende pauzes kon nemen. Maar het mocht uitlopen van de regie. De rustgevende, lieve, begripvolle technicus deed de rest. Ik bleek in staat de wonderschone, geschreven tekst van Adri met mijn stem van het papier af te halen en in gesproken woord om te zetten.’

Wat ging er door u heen toen u hoorde dat u het mooiste had voorgelezen?
‘Een saluut aan de écrivain, die in net zo’n benauwd hokje huist, uit verdriet, als ik zat, toen ik zijn tekst uitsprak. Hij was mijn inspirator en mijn eerste gedachte toen ik hoorde dat ik zo mooi had voorgelezen: “Kon Adri dat maar horen!” en kon ik maar met hem een vreugdetoast drinken. Wat ik wel jammer vind is dat helemaal níemand heeft gezien dat ik vier uur lang in een authentiek VPRO-shirt uit 1972, VPRO CAMPUS, heb gelopen. Misschien was dat mijn talisman. Was een leuke bijfoto geweest!'

Waarom dit fragment uit ‘De sandwich,een requiem’ uit 1986 van A.F.Th.van der Heijden?
'Omdat 25 jaar later in het hart en hoofd van Van der Heijden een nieuwe requiemroman geboren werd. Op 23 mei 2010 komt Tonio, de enige zoon van Adri, door een verkeersongeval om het leven. Ik uit mijn betrokkenheid per briefje. Krijg daarop een persoonlijke reactie van Adri,waarin hij zijn dankbaarheid uit. Maar dat niet alleen; hij zet ook zijn verdriet op papier.
Voor mij een uitnodiging aan hém te gaan schrijven. Maar dan over mijn lijden, mijn langzaam lijden. De sluipmoordenaar die alzheimer heet, sloopt mijn man. Tegenover de ‘doodsklap’ van zijn zoon. Hij reageerde weer. Met de pen schrijven we elkaar, zo af en toe. Daarom wil ik vóór Adri dóór Adri deze regels voorlezen. Ook omdat hij daarin onze ‘gemiste kruising van gangenstelsels’ aantipt; we hebben elkaar nog nooit ontmoet.'

'Zes jaar was ik, toen ik in 1952 de eerste klas van juffrouw Jansen binnenkwam. In de eerste rij bij het raam zat Pauli, een meisje met blonde vlechtjes. Met haar wilde ik vriendin worden. Dat lukte. We werden vriendinnen voor het leven, tot zij stierf in 2010. Mijn doosje staat op de vensterbank. Vandaag met de smaak van zoete zanderige meiknolletjes… Gepikt van boer Lanser, samen met haar. Met onze tanden scheurden we de schilletjes eraf. Dit verhaal van Toon Tellegen is me zeer dierbaar. Het heeft me geholpen afscheid van Pauli te nemen. Echt waar eekhoorn, de smaak van meiknolletjes zit erin.'

Anne-Mieke stapte ter plekke in en koos uit de reserve fragmenten Kafka. ‘Ik kende dit verhaal van Kafka nog van mijn middelbare schooltijd en vond het wat ‘aparter’ dan de andere twee voorbeelden. Ik vond het wel erg leuk om te doen! En nog bedankt voor de tip.’

Uit Het IJskind van E. McGregor. ‘John voelt zich verantwoordelijk voor de dood van zijn vader en wil diens levenswerk, het zoeken naar sporen van restanten van een historische ontdekkingsreis, voortzetten. Hij is echter nodig voor hulp bij de genezing van zijn stiefbroertje. Zijn moeder moet hem overhalen, maar John durft niet terug te keren. In dit fragment komt tot uiting dat de twee elkaar niet kunnen bereiken met woorden. De beschrijving van de omgeving geeft een extra beklemmende sfeer en laat je als lezer nog beter ervaren dat gesproken taal niet altijd werkt.'

''Poseren' uit Mijnheer Foppe en het gedoe heb ik gekozen omdat Wim de Bie met verfijnd taalgevoel, lekkere woorden en pittige zinnen schrijft. Dit fragment is een telefoongesprek, tussen twee heel verschillende mensen, wat De Bie subtiel door hun taalgebruik laat doorschemeren. Twee personages voor de prijs van één, dubbelleuk om te doen.'

Uit Molloy van Samuel Beckett. ‘Beckett is een van de grootste schrijvers van de voorbije eeuw, en ik ben een groot liefhebber van zijn werk. Dit geldt voor zijn toneelstukken, waarvan ik in Wachten op Godot zelf heb gespeeld, alsook voor zijn romans. Zijn taal is beeldend en aangrijpend, maar tegelijkertijd vervuld van een diep mededogen en gelardeerd met onontkoombare humor. Ik koos voor Beckett omdat ik aan het voorlezen zelf plezier wilde beleven. Het fragment is onderdeel van tekst die ik voor een solovoorstelling had willen gebruiken, maar ik heb daar nooit een podium voor gevonden.’

'Lange tijd ben ik niet aan lezen toegekomen. Maar ik merk, dat met de roman van Bert Natter, Begeerte heeft ons aangeraakt, de concentratie en het plezier weer terug is. Ik heb het overigens nog niet uit. Maar voor VPRO Stembureau kon ik al gauw een voorleesfragment kiezen. De hoofdpersoon Lucas brengt een bezoek aan zijn ouders die een buurtwinkel proberen draaiende te houden. Daarmee komen bij hem herinneringen los die weliswaar hilarisch zijn, maar juist daardoor deernis en ontroering teweegbrengen. Een tekst van een goede verteller. Ik wil ’m graag laten horen!'

Het verhaal 'Een lijst' komt uit het boek Alle verhalen van Kikker & Pad van Arnold Lobel. Het verhaal moet:
1. een verhaal zijn waarin ik me kan inleven (kinderverhaal!).
2. ook zonder prenten interessant zijn (niemand ziet de tekeningen).
3. ook voor volwassenen leuk zijn om te horen (die luisteren er ook naar).
4. ik zelf leuk vinden (anders vind ik er niets aan om voor te lezen).

Ik heb het verhaal 'Een lijst' van Arnold Lobel gekozen, want:
1. door de dialogen kan ik me lekker inleven.
2. ook zonder de knappe illustraties is het een geweldig verhaal om te horen.
3. volwassen vinden het leuk (gecheckt).
4. ik moest er om lachen (want herkenbaar).

Julia de Groot stapte ter plekke in en koos op het VPRO Boeken Festival voor De uitvreter van Nescio.

Het fragment komt uit Dolfje Weerwolfje van Paul van Loon. ‘Dit boek lees ik nu voor aan mijn oudste dochter. Ze vindt het geweldig, en voor volwassenen is het ook zeer amusant. Het leest makkelijk door de korte zinnen, maar tegelijk is het daardoor moeilijk om er een vloeiend verhaal van te maken. Het wordt snel te staccato. Ook leuk dat er veel dialogen in zitten. Ik probeer dan met mijn stem een beetje variatie aan te brengen. Van mijn dochter hoeft dat niet: ‘Niet doen, lees het nou normáál, pap' zegt ze dan.'

Uit Zwembad van Kees ’t Hart. 'Bij het herlezen zag ik dat Zwembad alweer twintig jaar oud is. De luchtige vervreemding in dit boek blijft echter net zo fris en hypnotiserend als toen ik het voor het eerst las. Wat mij fascineert bij Kees ’t Hart is de tegenstrijdigheid in zijn schrijven: poëtische, prachtige beelden en tegelijkertijd het glashelder willen verwoorden en daarin doorzoeken op papier. De personages in vooral de eerste romans van ’t Hart denken veel hardop en raken vervolgens steeds meer verstrikt in hun eigen absurd filosofische wereldjes. Zwembad staat vol met momenten waarop de gedachten van de hoofdpersoon clashen met zijn omgeving. Een zwembad zal nooit meer hetzelfde zijn.'

Ik lees graag een fragment voor uit De hemel van Heivisj van Benny Lindelauf. Het verhaal is geestig, ontroerend en meeslepend. Hoewel het geen oorlogsverhaal is krijg je op indringende wijze mee wat de oorlog voor jongeren, in het bijzonder hoofdpersoon Fing, betekent. Grote klasse hoe Lindelauf toont hoe Fing denkt de oorlog aan zich voorbij te kunnen laten gaan maar haar vol treft. Ik val voor de beeldrijke taal, de ingenieuze verhaalconstructie en de psychologie van de personages. Door het voorlezen van dit fragment wil ik bereiken dat elke luisteraar – jongere én volwassene – dit boek bovenop zijn/haar stapel legt, begint met lezen en niet meer stopt voor het boek uit is.

Het begin van Godenslaap van Erwin Mortier. ‘Dit magistrale, duistere begin van een roman over de Eerste Wereldoorlog zet meteen de toon: je wordt gewaarschuwd, het zal niet gemakkelijk zijn. Ik vind het heel rijk en donker van taal met prachtige opsommingen. Het is geschreven als poëzie, poëzie over dood en verderf. Je hoort door het Nederlands het muzikale Vlaams, dat ik onlangs veelvuldig heb ervaren tijdens een bezoek aan de stad Ieper. De keus voor dit fragment is niet toevallig; het was niet moeilijk de scherven en de modder rondom de hagelwitte graven te zien verschijnen als een omgekeerd fata morgana.’

Ver weg is dichtbij van Joke van Leeuwen. ‘Kleine wereld, grote beleving. Alledaags, maar tegelijkertijd heel bijzonder blijkt onze wereld te zijn, wanneer er oog is voor het kleine en we ons daarover kunnen verwonderen. De inhoud van mijn gekozen fragment is filosofisch, maar niet te zwaar. In gewone taal en met humor geschreven, laat het zien hoe we met onze beperkingen in het leven van alledag om kunnen gaan en hoe ieder daar zijn eigen beleving bij kan hebben.’

Stille nacht van Herman Finkers. ‘Denkend over welk stuk ik zou kiezen om voor te lezen deed mijn vriendin de suggestie om iets humoristisch te kiezen. Een goeie, iets wat mij wel ligt. De keuze viel al snel op dit stuk van Finkers. Het mooie eraan vind ik dat het komisch maar eigenlijk heel tragisch is. En de herkenbaarheid, van de familie bij elkaar met kerst en de ongemakkelijkheid die daar bij hoort. Met het geloof doe ik niks meer, het doet me wel terugdenken aan de nachtmissen en het samenzijn nadien. Daarbij is mijn vader theoloog en heb ik deze bundel van hem gekregen.'

De alchemist van Paulo Coelho. ‘Er was geen twijfel, direct wist ik welk boek ik uit de kast moest halen voor deze kans: De alchemist. Het is een boek dat ik ooit van een dierbare vriendin heb gekregen en mij direct raakte. Kort samengevat gaat het boek over het feit dat “als je iets wilt, het hele universum samenspant om ervoor te zorgen dat je je droom verwezenlijkt”. Mijn droom is al geruime tijd een luisterboek inspreken, maar dit is normaliter voorbehouden aan de auteur van het boek of anders een bekende Nederlander. Dit is mijn kans en daarom juist nu dit boek.’

'Ik koos een fragment uit Toon Tellegens bundel Wel te rusten. Om twee redenen. Ten eerste: ik heb altijd al eens een luisterboek willen maken, en een stiekeme wens van mij is inderdaad om bij de radio te werken. De stem is in orde, maar ik ben gewoon nooit begonnen. Ten tweede: Voorlezen is heel belangrijk! Ik weet nog hoe ik in mijn jeugd luisterboeken verslond. Tijl Uijlenspieghel was mijn favoriet. Mijn vader zei altijd dat voorlezen is voor de taalontwikkeling, maar als kind vond ik het vooral leuk. Verhalen vertellen, ja, dat is een hobby geworden. En eerlijk is eerlijk: dat heb ik van mijn vader mee gekregen.'

'Het fragment komt uit hoofdstuk 3 van Het leven is vurrukkulluk van Remco Campert. Dit is het leukste hoofdstuk van Het leven is vurrukkulluk: Panda, een van de hoofdpersonen, gaat naar het toilet en knoopt een gesprek aan met de curieuze toiletjuffrouw. Het gesprek dat volgt gaat eigenlijk nergens over, maar toch is het fantastisch om te lezen. Zowel om de inhoud als om de manier waarop Campert associeert in de dialoog. Met een fragment van 2,5 minuut doe je het hoofdstuk eigenlijk geen recht, dus ik heb de kern er proberen uit te halen.’

‘Het uitgekozen en samengesteld fragment is uit het boek Fantastisch van Kris Verburgh. Het zijn twee stukjes uit de hoofdstukken 'Hoe een brein werkt' en 'Het zijn is het brein'. Ik heb voor dit fragment gekozen omdat het mijn beeld van wie/wat wij zijn en waarom we zo zijn verder verklaard en verduidelijkt heeft dan ik tot nu dacht en wist, zowel wetenschappelijk als filosofisch.’

‘Ik heb gekozen voor dit verhaal van James Worthy vanwege de stijl van de auteur. Het verhaal bevat een bepaalde flow, de tekst lijkt af en toe op de lyrics van een rap. Dit zorgt voor een bijzondere manier van lezen, vooral als je dit hardop voorleest. Daarnaast bevat het verhaal humor en een bepaalde grofheid die jonge lezers waarschijnlijk zeer aantrekt. Dat geldt ook voor mij. Ik heb tijdens het lezen van dit boek vaak moeten lachen, daarom heb ik voor James Worhty gekozen.'