Hommage aan Jane Austen

I am a Jane Austenite, and therefore slightly imbecile about Jane Austen,’ zo bekende ooit E.M. Forster, schrijver van onder meer A Room with a View en Howards End. Hij is niet de enige. Elke letter die Jane Austen schreef wordt tot op de dag van vandaag gelezen en herlezen door miljoenen Austen-imbecielen. Maar daar blijft het niet bij. Al jaren gelden Jane’s romcoms als bron van inspiratie voor andere auteurs. Nooit zijn die schrijvers ook maar half zo goed als zijzelf was, maar de meeste navolgers pretenderen dat ook niet. Zij spelen gewoon slim in op verslaafde Austenites die snakken naar meer. Er zijn romans over hoe het verder ging met de losbandige Lydia Bennet, met de oersaaie nerd-avant-la-lettre Mary Bennet en zelfs Anne de Bourgh, het muizige nichtje van Lady Catherine de Bourgh, kreeg haar eigen sequel. Evenals Mr. Knightley, Mr. Darcy, Colonel Brandon en Captain Wentworth. Wie die serie heeft doorploegd, kan verder met de Jane Austen Mysteries, detectives met titels als Jane and the Man of the Cloth, waarin Jane als een soort Miss Marple zelf de hoofdrol speelt.
Soms hebben de auteurs van deze spinoffs het originele boek niet eens gelezen. Linda Berdoll, die zichzelf trots ‘a Texas farm wife’ noemt, besloot na het zien van een verfilming van Pride and Prejudice het huwelijk van Elizabeth en Mr. Darcy tot onderwerp van een tweetal vervolgromans te maken. Daarin lezen we hoe het echtpaar zich overgeeft aan wilde seks op het balkon, in de tuin, het rijtuig en de badkuip.

Eindeloos ronddwalen
Origineler is Pride and Prejudice and Zombies, door auteur Seth Grahame-Smith aangeprezen als ‘The Classic Regency Romance – Now with ultraviolent Zombie Mayhem’. Hij volgde nauwgezet het klassieke verhaal, maar verving scènes waarin de Bennet-zusjes theedrinken of piano spelen, door scènes waarin ze, dankzij hun training door Master Liu van de Shaolin-tempel in Henan, korte metten maken met hordes bloeddorstige zombies. Dat resulteerde in een volslagen bizar verhaal dat tot stomme verbazing van de auteur nog een internationale bestseller werd ook. Met Jane Austen kun je werkelijk alle kanten uit. Dat blijkt op een heel andere manier uit de essaybundel A Truth Universally Acknowledged. 33 reasons why we can’t stop reading Jane Austen. Daarin vertellen evenzoveel schrijvers waarom zij van Jane Austen houden. Van Virginia Woolf en Amy Bloom tot Kingsley Amis en Jay McInerney; allemaal verklaren ze zich, om uiteenlopende redenen, Janeites. Susannah Carson verzamelde al deze liefdesverklaringen en legt uit hoe
Austens romans een wereld oproepen waarin de lezer eindeloos kan ronddwalen. En hoe haar personages zich hebben losgemaakt uit de romans waarin ze thuishoren. Zeg: ‘I had a date with Mr. Collins last night’ en je vriendinnen weten genoeg. Wie denkt dat alleen naar romantiek hunkerende dertigplusvrouwen met Jane Austen dwepen, zal zich verbazen over de passie waarmee schrijvers als Martin Amis, Benjamin Nugent en Alain de Botton haar hun liefde verklaren.
Jay McInerney vertelt hoe zijn eerste vriendinnetje Christine hem onweerstaanbaar deed denken aan Elizabeth Bennet. Een paar jaar later volgde er een verloofde die opvallend veel overeenkomsten vertoonde met Emma. Zijn literaire liefde verdeelde hij jarenlang tussen die twee, ‘although just lately, much to my surprise, I have developed a bit of a sneaker for Fanny Price.’
En dat terwijl we, zo merken verschillende schrijvers in deze bundel op, niet eens precies weten hoe al die dames er uitzien. Ze hebben hooguit levendige ogen of een frisse teint, maar Austen is spaarzaam met het verstrekken van uiterlijke details over haar helden en heldinnen. Hoe leuk is het om te lezen over een geliefde maar tot de laatste druppel uitgemolken schrijver?
Verrassend leuk, zo blijkt na lezing van deze bundel, die wel iets wezenlijks toevoegt aan die almaar uitdijende Austen-bibliotheek. 

Tante Jane
William Somerset Maugham citeert uit Janes brieven aan haar geliefde zuster Cassandra om te illustreren hoe feilloos ze de mensen om zich heen doorzag. Hun onzekerheden, hun pretenties, hun ingehouden emoties; Jane wist er wel raad mee en niet alleen in haar romans. ‘Heaven knows it is hard to be funny without being sometimes a trifle malicious,’ schrijft hij. ‘There is not much kick in the milk of human kindness.’ Maar Jane schreef niet alleen heerlijke brieven vol valse roddels over foute baljurken en zelfgenoegzame heren. Op haar sterfbed schreef ze aan haar nichtje hoe ze het betreurde dat ze zoveel tijd aan schrijven had verdaan in plaats van aan lezen. Schrijven was voor een vrouw uit haar tijd geen fatsoenlijke bezigheid en vrijwel niemand wist dat ze schreef. Haar oudste broer James vertelde zelfs zijn zoon niet dat de boeken die die met zoveel plezier las, door tante Jane geschreven waren.
Iedere schrijver in deze bundel heeft zijn eigen lievelingsboek en zijn eigen observaties. Amy Bloom constateert dat er in haar werk geen enkele goede moeder voorkomt, terwijl er aan de zijlijn wel fantastische vaders staan. Verschillende schrijvers wijzen erop dat al Austens boeken feitelijk hetzelfde verhaal vertellen en dat ook haar personages welbeschouwd weinig variatie kennen. Ze was geen briljante stilist, was slecht in plots en raffelde het eind van al haar boeken slordig af. Ze was kortom een schrijver met behoorlijke beperkingen die ons niettemin onverminderd blijft betoveren. Hoe slaagt Austen erin, vraagt Martin Amis zich vertwijfeld af, om iedere lezer van Pride and Prejudice in een soort Mrs. Bennet te veranderen? Waarom willen we zo graag dat die dochters aan de man komen? Ook na zes keer herlezen voelde Amis nog dezelfde dankbaarheid en opluchting dat Elizabeth en Mr. Darcy elkaar krijgen: ‘an undiminished catharsis.’ Al had hij geen bezwaar gehad tegen een iets gedetailleerder slot, een seksscènevan twintig pagina’s bijvoorbeeld. In die behoefte heeft een boerin uit Texas voorzien, maar na lezing van deze essays krijg je vooral zin in de echte Jane.