Samensteller en initiatiefnemer Stefan Nieuwenhuis nodigde acht dichters en acht striptekenaars uit Nederland en Vlaanderen uit om een grafisch gedicht te maken. Ruben Steeman, een van de deelnemende striptekenaars, vertelt: ‘Ik heb wel vaker aan stripprojecten meegedaan waarin je bestaande tekst – bijvoorbeeld één pagina van een boek of een muzieknummer – naar beeld vertaalt. Dit project, waarbij je van begin tot eind samenwerkt, is iets heel nieuws en vergt echt een nieuwe aanpak.’
Met dichter Ellen Deckwitz maakte Ruben Steeman het grafische gedicht ‘Schaduw van mijn moeder’. From scratch. Hoe ging dat in zijn werk? Steeman: ‘We hebben eerst eens afgesproken om elkaar te leren kennen en te praten over wat ons drijft om onze tekeningen en gedichten te maken, en wat daar de gemene deler in is.’
Ellen Deckwitz: ‘Ruben en ik zijn allebei beleefder dan God, dus niemand durfde daarna echt het voortouw te nemen. Uiteindelijk bedacht ik een grof scenario en moedigde ik Ruben aan om eruit te snijden wat hem niet inspireerde en het aan te vullen met zijn eigen beelden en ideeën.’
Steeman: ‘We zijn toen een beetje heen en weer gaan pingpongen in een gedeeld Google-document. Er zat vanaf het begin één zin in die er nu, hoewel anders geformuleerd, nog steeds in zit: “Ik verzamel schaduwen zodat mijn moeder, als ze last heeft van het licht, niet meer moedeloos wordt van de zon.” Ik associeerde daarop verder: stel nou dat je deze sombere moeder mee naar buiten neemt, naar Artis bijvoorbeeld, en je haar met schaduw beschermt tegen de zon. Ontneem je haar dan niet ook het zicht op alles? Zo gingen we verder. Ellen bleek zelf ook heel goed te kunnen tekenen en heeft een heleboel schetsen gemaakt. En ik heb weer woorden geschrapt en toegevoegd en dingen in beeld verteld die niet in de tekst stonden.’
Deckwitz: ‘Zo boden we elkaar steeds nieuwe weggetjes. We reageerden allebei met zowel woorden als beelden op elkaar. Grappig hè? Het resultaat was niet: plaatjes bij praatjes, maar nieuwe vondsten en betekenisbotsingen.’
Tijdens Poetry International verschijnt Duplex, een bundeling grafische gedichten van dichters en striptekenaars. Geen ‘verstripte’ gedichten, maar nieuw werk in samenspraak, waarin woord en beeld even zwaar wegen.
Een tweede duo dat elkaar niet eerder ontmoette bestaat uit dichter Daniël Dee en tekenaar Robert van Raffe. Beiden afkomstig uit Rotterdam, kwamen ze tijdens hun eerste kennismaking al snel op het idee ‘iets’ met Rotterdam te doen. ‘Noem het iets grootstedelijks,’ zegt Daniël Dee.
Of in de woorden van Robert van Raffe: ‘Iets rauws en moderns’. Het leidde tot het beeldgedicht ‘Vallen’, dat opent met een beeld van het futuristische gebouw De Rotterdam en de zin ‘Het leven is één langgerekte les in vallen’. In wat volgt wordt iemand rondgeleid in dit overweldigende glazen gebouw. Hij wordt ‘overvallen’ door beelden en herinneringen aan vallen. Aan zelfmoord, maar ook aan het ‘voor iemand vallen’.
Daniël Dee: ‘Robert koos ervoor om voor verschillende elementen in het gedicht verschillende soorten kaders te gebruiken, hij vertaalde het gedicht in hoekige, ronde en kaderloze beelden. Hij voegde ook beelden, associaties en dubbele bodems toe die ik zelf niet altijd in het gedicht heb gelegd. Dan dacht ik: wat geinig, zo kun je het ook zien inderdaad. We hebben elkaar eigenlijk heel vrij gelaten; het enige wat telde was dat het een goed grafisch gedicht werd. Per mail legden we aan elkaar uit waarom we voor bepaalde woorden of beelden kozen, welke interpretatiemogelijkheden we zagen.’
Robert van Raffe kwam op het idee voor verschillende kaders door de manier waarop Daniël Dee de bladspiegel benutte: ‘Daniël werkte met inspringingen om te laten zien dat daar een andere laag van het gedicht begon, bijvoorbeeld de herinneringen van de ik-persoon. Verder zit er ook nog een gedicht-in-het-gedicht, waar ik weer wat anders voor verzon en de zinnen deels lostrok en in een afwijkend lettertype over het hele gedicht verspreidde. Voor mijn gevoel is het goed gelukt om samen tot iets nieuws te komen: niets was heilig tussen ons, het gedicht niet en het beeld ook niet. Soms heb ik ergens iets anders in gelezen dan Daniël bedoelde, maar het wel weer zo verbeeld dat het ambigu bleef. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je een gedicht zo uitbeeldt dat het uitgelegd of dichtgetimmerd wordt, er moet ruimte zijn voor je eigen interpretatie.’
De nieuwe grafische gedichten maken deel uit van het internationale Duplex-project, een initiatief van literair programmeur Stefan Nieuwenhuis van literair productiehuis Buro05. De beeldgedichten worden opgenomen in de verzamelbundel Duplex die op 10 juni om 17.00 uur wordt gepresenteerd in het Poetry Café op Poetry International. Een aantal betrokken dichters en striptekenaars vertelt dan over de werkwijze en het resultaat. Ook op de Stripdagen van Haarlem (12 juni) vindt een presentatie plaats. Het boek, de schetsen en de originele werken worden vanaf 22 juli geëxposeerd in het Nederlands Stripmuseum in Groningen, samen met werk van vijf Britse Duplex-duo’s.
DUPLEX Grafische gedichten
Ro Theater, Studio
Vrijdag 10 juni, 17.00-19.00 uur
Zie www.poetry.nl voor het volledige
festivalprogramma