De eerste aflevering van Made in Europe staat in het teken van rebellie. Nergens vind je zoveel rebellen als in de literatuur. VPRO Boeken zocht er tien bij elkaar.
1. Jane Eyre
Zowel Jane Eyre als haar schepper Charlotte Brontë waren lekker tegendraads. Jane Eyre zet zich af tegen de sociale klasse, religie en verkent haar seksualiteit. Daarnaast is Jane Eyre net als Brontë een feminist: ze leven in een door mannen gedomineerde wereld en proberen daar uit te breken. Charlotte Brontë bracht Jane Eyre eerst uit onder het mannelijke pseudoniem Currer Bell, maar later onder haar eigen naam. Hoewel het boek nu een klassieker is, werd Jane Eyre in de 19e eeuw ontvangen als een 'rebels boek'.
2. alles van Annie M.G. Schmidt
In Made in Europe werd Pippi Langkous van Astrid Lindgren al als rebel genoemd. Maar de Nederlandse Astrid is natuurlijk Annie M.G. Schmidt. Met haar stoute rijmpjes, eigenwijze uitspraken, ondeugende personages als Jip en Janneke en Ibbeltje is ze nog altijd de lievelingsschrijver van heel veel kinderen en volwassenen.
©
Querido
Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht!
3. Wij
Hij is misschien wel de Lars von Trier van de literatuur: de Vlaamse Elvis Peeters (een pseudoniem van echtpaar Jos Verlooy en Nicole van Bael) provoceert en rebelleert in de roman Wij, over een groepje tieners dat verkeersongelukken veroorzaakt, seks heeft met katten en een man aanmoedigt tot zelfmoord. À la A Clockwork Orange voelen ze zich hier niet schuldig over: ze worden er zelfs blij van. Onsmakelijk en verontrustend, rebelleren zonder doel lijkt het. Maar Wij dwingt naar de soms harde realiteit te kijken.
4. De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween
Soms zit rebellie in een onverwacht hoekje, zoals bij de bejaarde Allan Karlsson uit de roman De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween. Hij slijt zijn dagen in een Zweeds verzorgingstehuis, tot hij op de dag van zijn honderdste verjaardag besluit om zich uit zijn keurslijf te wrikken. Daarop klimt hij uit het raam en laat niets meer van zich horen. Als de onbedoelde rebel die hij is, steelt hij per ongeluk een tas met geld van een gangster en legt hem later noodgedwongen om.
5. 1984
Met de komst van Trump en zijn alternatieve feiten wordt 1984 van George Orwell ineens weer meer verkocht. Het boek schetst een dystopie waarin de staat volledige controle heeft en mensen geen privacy of eigen wil meer hebben. Vrienden hebben, verliefd worden en seks hebben voor een ander doel dan reproductie zijn verboden. Hoofdpersoon Winston Smith werkt voor het Ministerie van Waarheid en houdt zich bezig met het vervalsen van archieven. Hij is ongelukkig en wil iets veranderen aan de macht van de staat. De Gedachtenpolitie, die afwijkende ideeën bestrijdt, komt erachter dat hij wil rebelleren en martelt hem net zo lang tot hij gehersenspoeld is.
6. alles van Herman Brusselmans
Zijn boeken gaan over seks, drank en verveling, maar de rebel zit vooral in de verschijning van Herman Brusselmans zelf: met zijn lange haar en provocerende uitspraken is hij een graag geziene talkshowgast. Vaak wordt de vraag gesteld of zijn werk wel literair is, toch worden zijn boeken, zoals Ex-drummer en het recenste Guggenheimer koopt een neger verslonden.
7. Ik, Jan Cremer
De VPRO Gids noemde Jan Cremer al prettig tegendraaids. Opstand is zijn drijfveer. Hij is gewoon gebeleven door rebels te blijven. Zijn bekendste boek Ik, Jan Cremer leidde tot kamervragen; zijn boeken werden in beslag genomen. In Trouw stond destijds het volgende over Ik, Jan Cremer: 'Jan Cremer hoort in een kliniek thuis of in een tuchthuis. Dat moeten beter bevoegden maar uitmaken. Maar hij hoort zeker niet in staat gesteld te worden, zijn smerigheden en zijn smerige dagdromen in druk te geven.' De kranten stonden vol met negatieve ingeschreven brieven over Ik, Jan Cremer, al bleken die later door Cremer zelf te zijn geschreven.
8. Madame Bovary
Gustave Flaubert's Madame Bovary deed veel stof opwaaien toen het in 1856 verscheen. Het boek werd zelfs aangeklaagd wegens obsceniteiten. 'Een roman waarvan de lezing aan elke beschaafde vrouw moet worden ontzegd,' aldus een recensie uit die tijd. Madame Bovary is een boerendochter die trouwt met een plattelandarts, maar het leven is minder romantisch dan ze had verwacht. Daarom begint ze een reeks affaires. In tegenstelling tot veel vrouwen (en mannen) in die tijd probeerde ze wat aan haar ontevredenheid te doen.
9. alles van Roald Dahl
Roald Dahl heeft menig kinderhartje sneller doen kloppen. Met sadistische sprookjes, stoute verhalen voor volwassenen en kinderboeken over tegendraadse kinderen is Roald Dahl een van de bekendste literaire rebellen. Zijn helden zijn altijd bijzonder: zo zet Matilda zich af tegen haar domme en gemene familie door juist slim en lief te zijn.
10. De tweede sekse
Met onder andere dit boek startte de Tweede feministische golf. Simone de Beauvoir was een van de eerste vrouwen die duidelijk tegen het patriarchaat in opstand kwam. Ze zette uiteen hoe de man een bevoorrechte positie heeft en hoe de vrouw haar vrijheid en veiligheid hiervoor moet inleveren. Het boek is zo'n beetje het belangrijkste werk voor het feminisme, maar was zeker ten tijde van uitgave ontzettend controversieel. Het Vaticaan zette het boek zelfs op de lijst van verboden boeken.