Joost Zwagerman was een Nederlandse schrijver, dichter, columnist en publicist. Hij debuteerde in 1986 met De houdgreep. Hij schreef onder meer Gimmick en Vals licht.

De schrijver is niet meer. Op 8 september is Joost Zwagerman in Haarlem overleden. Hij werd 51 jaar. Het thema zelfmoord kwam veel in het werk van Zwagerman terug. Met Nachtcorrespondent Anton de Goede herdacht Nooit meer slapen de schrijver en zijn werk.

'Ik kende hem alleen maar professioneel, maar dan vond ik het altijd een heel vrolijke man,' zegt presentator Pieter van der Wielen - een gevoel dat door veel lezers gedeeld wordt.

'Maar we kunnen natuurlijk niet in iemands hersenpan kijken, en laten we dat ook niet proberen,' antwoordt Anton de Goede. 'Laten we luisteren naar hemzelf.'

En dan begint het. Het verdwijnpunt valt samen met het beginpunt. Ook hier.

Joost Zwagerman in De stilte van het licht

de stilte van het licht

Op de dag dat zijn nieuwe boek De stilte van het licht verscheen, maakte Joost Zwagerman een eind aan zijn leven. Athenaeum plaatste een voorpublicatie van dat boek online:

'De verbeelding van de stilte is voor de makers én de toeschouwers soms een zegen, soms een gesel, en soms allebei tegelijk. Arcadië en hellekring. Oase en schrikbeeld. Tussen die twee uitersten, tussen geseling en zegening, bewegen zich de verhalen over de indrukken en kijkervaringen die eraan ten grondslag liggen. Vrijwel al die ervaringen blijken te stoelen op die ene sensatie, dat ene verlangen dat telkens weer onstilbaar blijkt, het verlangen om er niet te zijn.'

Lees het voorwoord hier.

liefde voor de kunst

Joost Zwagerman hield enorm van kunst. In onderstaand fragment beschrijft hij hoe hij hoop putte uit het schilderwerk van Vermeer en de muziek van Bach en Schubert.

Laat ik lezen wat ik het mooiste vind, luisteren naar hetgene waar ik het meest blij van word, en kijken naar wat ik het allermooiste vind. Er is nog hoop! Want er worden mooie dingen gemaakt.

Joost Zwagerman in Nooit meer slapen, 12 september 2014

Hij schreef natuurlijk veelvuldig over alle soorten kunst in zijn essays, maar maakte het zelf ook. In 2014 verscheen zijn laatste dichtbundel, Voor alles. In Nooit Meer Slapen sprak Nicole Terborg met Joost Zwagerman over dat boek, waarin de kunstwerken en persoonlijke geschiedenissen samenkomen.

heimwee

Zwagerman probeerde wel eens 'uit het schrijven te stappen' maar kreeg 'iedere keer een hang om terug te keren naar het schrijversbestaan'. In Op 't nachtkastje vertelde hij over de rustgevende werking van Bergen aan Zee, maar ook over de discipline, die soms lastig op te brengen was.

'Het mooie aan het schrijven is dat je van genre naar genre kunt overspringen.' Dat hield hem op de been.

'Schrijven is in de loop der jaren steeds belangrijker geworden heb ik het idee. Het valt inmiddels, kan ik wel zeggen, samen met mijn leven.'

Joost Zwagerman in 'Op 't nachtkastje'

joost zwagerman als muziekschrijver

Het springen van genre naar genre deed Zwagerman door niet alleen romans te schrijven, maar ook poëzie, columns en essays. Zo schreef hij veel over kunst, film en popmuziek. Zijn essays over muziek werden in 2006 samengebracht in de bundel Perfect Day. Voor Zwagerman was popmuziek een vorm van pop art. 3voor12 schreef een artikel over Joost Zwagerman de muziekschrijver.

americana

Een andere passie van Zwagerman was Amerika. In De Avonden sprak Maarten van Westerveen met hem. In 2013 was hij te gast bij Wim Brands in VPRO Boeken om te praten over zijn boek over Amerika: Americana.

Wim Brands:

'Hij noemt het zijn levenswerk. Je mag hem er 's nachts voor wakker maken. Schrijver Joost Zwagerman is gefascineerd door de Amerikaanse kunst en cultuur en schreef er 25 jaar essays over. Die zijn nu in 1200 pagina’s gebundeld tot Americana. En hij heeft zelfs nog moeten schrappen.'

Maarten Westerveen sprak in de Avonden ook met Joost Zwagerman over Americana.

Ik ben verliefd op de verhalen die bij sommige kunstwerken horen.

Joost Zwagerman in Brands met Boeken, 11 maart 2011

verhalen

Zwagerman wilde altijd overal het verhaal achter weten. Hij was niet tevreden met beeld alleen. Daarom ging hij in zijn boek Alles is gekleurd op zoek naar de verhalen achter kunstwerken.

In Brands met Boeken ging Joost Zwagerman in gesprek met Rudi Fuchs over beeld en geschrift. Zo vertelde hij over een Picassotentoonstelling (en tentoonstellingen in het algemeen):

'Je gaat erheen, als liefhebber, en ongeacht of die tentoonstelling nou tegenvalt, je kijkt,  je ziet werken uit de blauwe periode, je ziet de schilderijen over de zelfmoord van een vriend. En hoe je het ook wendt of keert, je komt opgetild het museum uit, je wordt blij, je wordt gelukkig, je hebt er weer zin in. Je krijgt energie. Zelfs de meest middelmatige tentoonstelling maakt je een geweldig energiek en blij mens.'

dans, mijn liefje

Tijdens de Poëzieweek van 2014 kwam er een cameraploeg bij Joost Zwagerman op bezoek om hem te horen voorlezen. Gewoon in de huiskamer, voor de grote boekenkasten, las hij:

Kunst is ook maar een afgeleide, maar een kleur die in zichzelf beweegt is altijd 'in the moment', is altijd zingend waar.

Dans, mijn liefje, dans, en let niet op toekijkers of schuifelaars. Vandaag is zelfs God lekker losjes in de heupen.

Jij, jij bent soundtrack en catalogus in een, entreebewijs dat ik een eeuwigheid bewaar.

zomergasten

Joost Zwagerman was niet alleen een schrijver van verschillende genres, hij was ook een televisiepersoonlijkheid. In 2003 en 2004 presenteerde hij VPRO Zomergasten. Het laatste seizoen was turbulent: zomergast Ayaan Hirsi Ali liet Submission zien, die zij samen met Theo van Gogh maakte. Het gesprek tussen Joost Zwagerman en Hirsi Ali is hiernaast terug te lezen.

ode aan joost

Joost Zwagerman was vanaf het eerste seizoen van De Wereld Draait Door vaak te gast in het programma om te praten over onder meer kunst en politiek. Op 9 september bracht De Wereld Draait Door een ode aan Zwagerman door de hele uitzending aan hem te wijden. Bekijk de aflevering hier.