vpro jaaroverzicht 2020

Verhalen die verder gaan. Daar gaat het de VPRO om. Dat vind je terug in ons doen en laten. In onze documentaires, journalistieke gedrevenheid, programma’s over cultuur of wetenschap, in de hang naar het absurde, in onze ambities. Verder in diepgang, in visie en vergezicht.

Ook in 2020 ging de VPRO ervoor. Dat leest u in dit levendige jaaroverzicht. Inspiratie alom voor iedereen die uitgedaagd wil worden. Hogere kijk- en luistercijfers, vooral online. En, in Den Haag keerde het tij. Het parlement nam een Mediawet aan die de waarde van de publieke omroep onderschrijft. In dat bestel staat de VPRO al bijna 100 jaar voor vrije geluiden, onafhankelijk en eigenzinnig. Een beetje rebels. We gaan onverschrokken door. We kijken verder, verder terug en vooral ook verder vooruit. 

We hebben een ambitieus, inspirerend en uitgesproken beleidsplan voor 2022-2026 ontwikkeld en flinke stappen gezet richting verdere samenwerking met collega-omroep Human. Kansen creëren en benutten. Wij kunnen niet wáchten om al die ideeën te realiseren. Met een prominente plaats voor u, ons publiek. Voor u brengen wij onze verhalen en observaties.

Het afgelopen ‘digitale jaar’ heeft de mogelijkheden voor interactie verder vergroot. Zo was er onze eerste online algemene ledenvergadering waarmee we bijna vier keer zo veel leden bereikten, en zíj ons. En ook via andere wegen zoeken we het contact en de uitwisseling van ideeën en geluiden. Laat dus van u horen.

De Raad van Toezicht kijkt met waardering en enige trots terug op het afgelopen enerverende jaar. Zoals altijd hebben de leden van de Raad - namens de leden van de vereniging - de gang van zaken bij de VPRO met belangstelling, én kritisch gevolgd. De VPRO heeft zich uitstekend geweerd en omstandigheden naar zijn hand kunnen zetten. Flexibel, veerkrachtig, bevlogen. De Raad complimenteert en dankt alle VPRO-medewerkers voor hun inzet en de behaalde resultaten. Dankzij hun bijdragen en de verbinding met partners, leden en publiek hebben we 2020 met succes kunnen markeren. Óp nu naar uitgesproken nieuwe perspectieven.

Marise Voskens, voorzitter raad van toezicht VPRO

Laten we deze terugblik op coronajaar 2020 positief beginnen. Wat was het leukste of beste dat er gebeurde bij de VPRO?

Stan: ‘Dat Metropolis terug is. Mooi, dat het programma dat ooit moest stoppen op NPO 3, juist dit jaar met zijn wereldwijde netwerk van lokale verslaggevers dé passende formule bleek. De Zilveren Nipkowschijf voor Brieven uit Andalusië was natuurlijk ook schitterend nieuws. Meer in het algemeen is het goede nieuws dat de trein volop is blijven rijden. Het programma maken viel allerminst stil, maar ook het bedenken van nieuwe ideeën ging in hoog tempo door. Goede gesprekken met de NPO leidden tot groen licht voor veel van onze plannen, met als gevolg dat we nu heel druk zijn met het realiseren van al het nieuwe. Jaap Goudsmit als Zomergast, een man die in staat is om altijd twee stappen vooruit te denken, was, juist nu met corona, een voltreffer. En onwaarschijnlijk knap was hoe Tegenlicht half maart in no time een heel goede uitzending wist te maken met Ron Fouchier, viroloog aan het Erasmus MC en een internationale sleutelfiguur in de virologie. Tegenlicht liep voorop met onderzoeken wat te doen met dit soort virussen, en met de wereld na corona, waarin we voor behoorlijk wat nieuwe uitdagingen staan.’

Anouk: ‘De eervolle vermelding van de Zilveren Nipkowschijf voor 100 Dagen voor de klas vond ik helemaal te gek. De Nipkowjury noemde de serie een monument voor het onderwijzersvak. Er is heel hard aan het programma gewerkt en dat is dus ook flink beloond. Maar er waren meer momenten hoor. Ik was ook trots toen het team van Dorst bij de Dorst Pitch acht veelbelovende talenten van allerlei achtergronden presenteerde, echt een nieuwe generatie met nieuwe verhalen.’

Willem: ‘Ik was erg gelukkig met de geslaagde podcastserie De plantage van onze voorouders van Maartje Duin en Peggy Bouva. Kwam op het juiste moment, en het speelt een rol in de context van het maatschappelijke debat. De serie is bekroond met de Dutch Podcasts Award voor beste podcast van het jaar, en is een mooi voorbeeld van wat podcast vermag. Misschien was er in Nederland wel niet eerder een podcast met zoveel impact – al is het altijd een beetje de vraag hoe je impact meet. Het was ook de eerste keer dat we met marketingcommunicatie inzetten op een podcast als een van de grootste titels van het jaar. Ook nieuw, is dat we met De plantage van onze voorouders voor het eerst een hele podcastserie uitzonden in OVT. Daar was veel discussie over; volgens sommigen zou je podcast en lineaire radio niet met elkaar moeten vermengen. Maar het pakte heel goed uit. Maartje Duin vertelde dat ze aan de reacties merkte dat een deel van het publiek de podcast volgde, maar dat er ook mensen acht zondagochtenden met de koffie klaarzaten bij de radio om naar de serie te luisteren. Ook dat was heel bijzonder.’

Op hoeveel uur Zoom zaten jullie per dag?

Anouk: ‘In het begin zat ik alleen maar te bellen. Daarna zat ik al gauw op vijf, zes Zoommeetings per dag. Veel gespreken hadden wel een andere sfeer, doordat iedereen opeens in hetzelfde schuitje zat. We zaten allemaal thuis, en ieder had z’n eigen gedoe daarmee, dus daar had je het over. Van: "ik zit hier alleen, ik trek het slecht" tot "ik zit hier met twee kinderen die ik moet helpen bij homeschooling, ik word gek". We hebben elkaar wel beter leren kennen.’

Willem: ‘Wat ik erg heb gemist, zijn de informele gesprekken. Ik heb voortdurend een zeurtoon in m’n achterhoofd dat ik mensen wil bellen om te horen hoe het gaat, maar de realiteit is dat je hoofd overloopt, je dag is gevuld met online meetings en een volle mailbox. Maar juist die informele gesprekken zijn een belangrijke bron. De veel beluisterde podcastserie over Ischa Meijer is er gekomen doordat ik eind 2019 Monique Busman van productiebedrijf De Familie tegen het lijf liep. Zij vertelde toen dat ze bezig waren met de verfilming van I.M., en ter plekke ontstond het idee voor een podcast.’

Stan: ‘Wij moesten vaak de machinekamer in en veel regelen, maar het persoonlijke werd ook belangrijker. Gewoon eens vragen: hoe gaat het, hoe ís het met al dat thuiszitten?’

Bracht de coronacrisis ook nieuwe inzichten?

Stan: ‘Onze manier van leven leidde tot deze pandemie. De wereldwijde handelsstromen, het vele reizen, de manier waarop we met dieren omgaan, het leek vanzelfsprekend. Net als het feit dat wij een wereldwijd kapitalistisch systeem hebben waar iedereen beter van wordt - ja, dus níet. Het bevragen daarvan is wel de opdracht die wij ons stellen, dat deden we al, en zullen we nu nog meer moeten doen. Maar hoe dan? Waar moeten de scherpe kantjes vanaf? Het zijn complexe vraagstukken, maar met onze discussieprogramma’s en documentaires is de VPRO in staat om te proberen ze te doorgronden en er verhalen van te maken, die ons misschien iets verder brengen.’

Willem: ‘Corona versterkt het gevoel van urgen­tie om andere verhalen te vertellen, tegen de waan van de dag in. Over ongelijkheid, over het klimaat, over Black Lives Matter. Daar zijn we bij de VPRO gelukkig goed in, maar we kunnen er nog beter in worden.’

Jullie hebben ieder een aantal titels onder je hoede. Wat waren de hoogtepunten?   

Stan: ‘Het was een heel rijk jaar. In Europa wil ik graag noemen. Deze serie stelde zich de moeilijke opdracht om de geschiedenis op heterdaad te betrappen, en kwam door corona ook nog eens midden in diezelfde geschiedenis terecht. Een geschiedenisverhaal dat nog lang zal nasmeulen. De makers hebben zich er goed doorheen geslagen. De hele serie maakte indruk, maar ik noem twee afleveringen die er voor mij uitschieten. Nooit meer bang, over #metoo met de Parijse journaliste Tristane Banon, die al in 2011 aangifte deed tegen politicus Dominique Strauss-Kahn wegens verkrachting. En Gewonnen en alles kwijt liet mooi zien waar het sentiment vandaan kwam dat uiteindelijk leidde tot de Brexit.

Kort voor corona zonden we de prachtige docu­mentaire Mr. Soul uit, de stijlvolle en invoelende film van David Kleijwegt over het leven van soulzanger en toetsenist Donny Hathaway. Marcus Vetter zette ons met The Forum aan het denken over de elite die jaarlijks bijeenkomt in het World Economic Forum, en het vooral handig heeft ­geregeld voor zichzelf. Ook een knappe documentaire is Carrousel van Marina Meijer, over draaideurjongeren - elke keuze in deze film is raak. Dit soort stand alone documentaires zijn vaak echte parels bij de VPRO.

Ook sta ik graag stil bij Uitgewoond over het leven in een Amsterdams verzorgingshuis. Unieke televisie van Marijke Schonewille, die tijdens de coronacrisis doorfilmde en met een hoogwerker voor de ramen toch nog interviews wist te maken. In de zomer heeft de VPRO meegedaan aan op Op1, omdat we met Nadia Moussaid en Pieter van der Wielen gewoon een sterk team hadden, dat elke week trouwens goed werd begeleid door Paula van den Elsen. En ze deden het echt prima. Pieters woorden in de slotuitzending, dat de VPRO nu weer zwart-wit documentaires gaat maken over het Roemeense platteland, vind ik in al z’n humor de quote van het jaar. Behalve grappig is het ergens ook heel waar. Liever dan aan de tafel van Op1, zitten wij graag op nog niet gebaande paden. We willen aan de rand zitten, als VPRO. Daarvan gaat ons hart sneller kloppen.’

Anouk: ‘Ik vind dat we veel mooie en originele programma’s hebben gemaakt, ook de jeugdprogramma’s waren weer van een bijzondere klasse en kenmerkend voor de VPRO. Hoofdzaken blijft een mooie formule, die kappersstoel heeft iets magisch en maakt dat kinderen zich kwetsbaar durven opstellen. Ik heb er zelf ook een keer in gezeten. Het is grappig hoe dat werkt, je kijkt even in je eigen ziel en bent daardoor heel open. Met Kwartier van het dier speelden we in op coro­na; veel mensen namen als troost een huisdier en dat leverde grappige maar ook ontroerende televisie op. De dramaserie Rudy’s grote kerstshow in december was ook helemaal te gek. Een typische VPRO-productie, met veel liefde gemaakt. Een bizar gegeven is dat iedereen in de serie een mondkapje draagt, terwijl er van corona tijdens de draaiperiode nog geen sprake was. Het gaat over een meisje met een auto-immuunziekte, en wie bij haar in de buurt komt, moet zo’n kapje op. Laten we Koken met Konijnen ook niet vergeten, dat de Cinekid Jury Award voor beste non-fictie serie won. En weer een aantal geweldige reeksen van de Proefkeuken, Regels van Floor, Freek in het Wild en Taarten van Abel.

Online had NPO 3 ook een mooi jaar. De animatieserie Jeffrey, over een dwarse puber, deed het goed bij een jong en divers publiek. De Sekszusjes maakten twee succesvolle online series met onder andere een impactvolle aflevering over sexual consent. Ook maakten ze een prachtige thema-avond rondom de documentaire Overtijd van Tessa Pope, die op intieme manier laat zien dat er nog steeds een taboe rondom abortus is. Dorst verdient lof voor de YouTube-serie Pete en de Bananen, waarin Pete Wu, als jongen die is opgegroeid tussen twee botsende culturen, zijn beeld van de liefde onderzoekt.

Op NPO 3 waren er hoogtepunten zoals Een ­programma over de jaren negentig, met Marijn Frank als interviewer en een special appearance van Henny Huisman. Een aangrijpende aflevering was die over Bosnië, met onder anderen Gerri Eickhof en tieners van toen, die terugkeken op deze periode. Ik heb gesmuld van de nieuwe afleveringen van de Kijk van Koolhoven, met thema’s zoals tijdreizen, American Gangsters en remakes. Tim den Besten was als interview­er op zijn best in het tweede seizoen van De Outsiders met mooie hoofdpersonen,

zoals ­complotrealist Emil en ­danser Gil Gomes Leal, die met dans zijn mentale problemen overwint. Zondag met Lubach leverde ook weer een topprestatie, met twee mega-impactvolle en actuele series waarin corona vaak een hoofdrol speelde. Zowel voor als achter de schermen. De opnames vonden op wisselende locaties plaats, van Bellevue tot de situation room en de redactie. Voor Arjen was het superingewikkeld om zonder de lach van het publiek de show te maken. Maar toch is het weer gelukt om in twintig afleveringen de actualiteit op scherp zetten.’

Over 2020  zijn veel  voors  en tegens te noteren, zo veel dat gek genoeg alles onder aan de streep weer redelijk in evenwicht is.

Natuurlijk werden er minder advertenties verkocht voor plaatsing in de VPRO Gids, natuurlijk was het een groot gemis voor de boeken- en filmredacteuren dat er in hun wereld zoveel werd uitgesteld en afgelast, natuurlijk moest de redactie zich in no time aanpassen aan een totaal andere manier van werken, natuurlijk was het ingewikkeld om via video­meetings nieuwe ideeën te ontwikkelen, natuurlijk hebben we in de loop van het jaar de ambities op een aantal punten moeten bijstellen.

Minder vanzelfsprekend was het dat het aantal abonnees ver boven de prognose bleef, dat de VPRO Gids-app in juli werd gelanceerd, dat de verwachte instorting van de advertentiemarkt voor de gids relatief beperkt bleef, dat de redactie onverdroten doorwerkte aan producties als de Koos Podcast en de online videoserie Minibieb der onvolprezen boeken, dat de pijlers Podcastgids en Boekengids online tot wasdom kwamen, dat de gids een restyling onderging. Dat er kortom door iedereen, op afstand en met alle beperkingen, vol enthousiasme werd doorgewerkt en er veel moois tot stand kwam. Onderaan de streep boeken we dan alleen maar winst.  

De redactie liet zich niet uit het veld slaan 
Voor verhalen over boeken en films die niet werden uitgebracht, kwamen verhalen met andere invalshoeken in de plaats. En in de zomer werden behalve vier dubbelnummers, vijf grotere online producties gepubliceerd: drie longreads over struikelstenen, bloemschikken en Catawiki, een video-interview met presentatorencoach Judith Bosch en een driedelige podcast over realityshow De Gouden Kooi.

We gidsten op papier, online, in de app, maar ook in eigen producties. Atze de Vrieze en Elja Looijestijn gidsten in acht afleveringen van VPRO Koos Podcast de luisteraars door het almaar uitdijende woud van de podcast.

Nog in productie, maar wel gestart in 2020, is de Minibieb der onvolprezen boeken. Een achtdelige videoserie waarin presentator Nhung Dam op een speciale fiets langsgaat bij Nederlandse schrijvers, die uit hun eigen boekenkast bijzondere, maar onopgemerkte boeken in de minibibliotheek plaatsen.

Online doorontwikkeling
Op vprogids.nl, dat inmiddels een jaar online is, bieden we de wekelijkse edities aan, maar ook specials en losstaande producties. Daarnaast is er in 2020 veel aandacht besteed aan de doorontwikkeling van de pijlers, met name de Boekengids en de Podcastgids. Net als VPRO Cinema, dat nu ook online onderdeel werd van vprogids.nl, kunnen zij uitgroeien tot volwaardige online magazines die een publiek van dienst zijn met een goede mix van service en journalistiek. Bioscoopfilms waren er nauwelijks, maar VPRO Cinema gidste de lezer door het enorme aanbod van on demand films en series, die soms heel goed zijn verstopt op de platforms van de grote en kleinere aanbieders in Nederland. De vraag naar deze manier van gidsen resulteerde in de hoogste cijfers tot nu toe, met meer dan 500.00 unieke bezoekers per maand.

Nieuwe apps
In juli werd de VPRO Gids-app gelanceerd, ook weer gratis voor abonnees. Een app die de gebruiker in staat stelt de gids en de EPG online te lezen en te raadplegen en later nog nieuwe features gaat toevoegen.Het hele jaar werd op drie fronten hard gewerkt aan Koos 2, waarbij voor de ontwikkeling goed is geluisterd naar de wensen van de gebruikers. De vernieuwde app, uiteindelijk begin ­februari 2021 gelanceerd, biedt een rijk en doorzoekbaar archief van tweeduizend mediatips.

Restyling
De restyling van het blad stond al langer op de agenda. In de loop der jaren was er een mengelmoes van stijlen, fonts, oudere en recentere vormgeving die moest worden aangepakt, ook om de gids beter aan te laten sluiten bij de laatste update van de VPRO-huisstijl.

Minimaal aantal bijlagen
Begrijpelijk, gezien het lot van festivals in 2020. Toch mag niet onvermeld blijven dat de bijlage van nieuwe partner Oranjewoud Festival verscheen, terwijl het festival helaas moest worden afgeblazen. Hetzelfde gold voor de bijlage van het Holland Festival. In het najaar werd nog de bijlage gemaakt van het IDFA, dat online plaatsvond.  

Gunstig voor de omzet
Of het corona gerelateerd is, bijvoorbeeld omdat er meer televisie werd gekeken, is niet zeker, maar de daling van het aantal abonnees bleef significant achter bij de prognoses, wat vanzelfsprekend gunstig was voor de omzet.

In de beperking toont zich de meester, luidt het gezegde. Beperkingen waren er genoeg in 2020, maar de innovatietrein denderde gewoon door. Ons improvisatievermogen werd door het beperkte fysieke contact op de proef gesteld, maar dit leidde ook tot nieuwe ontdekkingen waar we in de toekomst ons voordeel mee blijven doen.

Nieuwe ontdekkingen
Experimenteren met nieuwe inrichtingen van brainstorms, leren hoe je je computerscherm kunt gebruiken om samen met anderen je creativiteit de vrije loop te laten rond programma-ideeën of innovatieve toepassingen maar ook het ­organiseren van de toevallige ontmoetingen bij de koffiemachine of aan de bar; veel blijkt mogelijk als je oude ideeën over het creatieve proces kunt loslaten en bereid bent nieuwe te omarmen.

Sommige digitale toepassingen die al langer bestaan, kregen in 2020 een enorme boost in gebruik en naamsbekendheid. Videobellen is het nieuwe normaal geworden. Interessanter is dat instrumenten zoals Miro en Mural, toepassingen die het mogelijk maken om samen virtuele geeltjes op digitale muren te plakken, daadwerkelijk een meerwaarde kunnen bieden boven fysieke samenkomsten in één ruimte. Je hebt beter overzicht op alles waar iedereen mee bezig is en je kunt ook gemakkelijker doorpakken op ideeën van anderen.

Met dit type instrumenten konden we met het VPRO Medialab via het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek meedoen aan een zogeheten Accelerator programma, waarbij nieuwe journalistieke initiatieven kunnen worden uitgewerkt en getest bij een geïnteresseerd publiek. Deze accelerator verliep geheel online en heeft onder de werktitel ArchI een heel nieuw concept opgeleverd rond de ontsluiting van het archief van VPRO Tegenlicht. In 2022 bestaat het programma twintig jaar en dat is een mooi moment om het archief te ontsluiten als inspiratiebron voor nieuwe toekomstverhalen.

Tegenlichts Archief van de Toekomst
ArchI is niet alleen verwijzing naar Tegenlichts archief van de toekomst, maar ook naar Archie, de beroemde ‘Man van Staal’, de intelligente en reusachtige robot die vanaf de jaren vijftig zijn slimheid en kracht inzette om boeven te bestrijden. Die slimheid moet ook terugkeren in dit archief. Het wordt mogelijk om met kunstmatige intelligentie en machine learning modellen de inhoud van oude en nog te maken uitzendingen te analyseren. Dankzij indexeren en categoriseren van tekst en beeld worden gebruikers – maar ook redacteuren – automatisch gewezen op dwarsverbanden die tussen onderwerpen, locaties en personages kunnen bestaan. Meer een vindrobot dan een zoekmachine. Dat biedt ­nieuwe mogelijkheden voor de ontsluiting van dit rijke en levende archief.

Leidende rol van het Medialab bij innovatie
Kunstmatige intelligentie is een belangrijke inhoudelijke leidraad voor de innovatie-inspanningen van de VPRO. Het Medialab heeft een ­leidende rol in het onderzoek dat we doen. Wij verwachten dat kunstmatige intelligentie een grote impact zal hebben op de wijze waarop ­media en verhalen worden gemaakt. Dat geldt ook voor de manier waarop publiek verhalen gaat vinden, beleven en duiden, en via media naar de werkelijkheid gaat kijken. De razendsnelle ontwikkeling van synthetische media, waarin beelden en verhalen grotendeels virtueel tot stand komen, zet de verhouding tussen nep en echt volledig op zijn kop. Een punt van zorg, nu we nog meer dan voorheen op digitale verbindingen zijn aangewezen. Waar komt een verhaal vandaan?

Proof of Provenance
De zorg over de rol die desinformatie en AI spelen in de informatiesamenleving, is de directe aanleiding voor het project Proof of Provenance. Via onze deelname in de coalitie Public­ Spaces, die ijvert voor een sterker publiek domein op het internet, speelt de VPRO een leidende rol in dit project. Proof of Provenance is een poging om de integriteit van de distributieketen van content op het web te garanderen. Als de VPRO een video publiceert op het internet, dan wordt er een digitaal bestand vrijgegeven. In principe kan dat bestand door iedereen worden gekopieerd, bewerkt en opnieuw worden gedistribueerd. De herkomst van content kan dan niet meer worden verzekerd. En wie kwaadwillend is, kan doen alsof dat nog steeds de originele VPRO-video is. Met Proof of Provenance krijgen video’s, maar ook audio-, tekst- en andere ­digitale bestanden, een certificaat van echtheid. Hierdoor is altijd traceerbaar wie de afzender van het oorspronkelijke bestand is geweest en wat er onderweg, in de ­distributieketen, eventueel mee is gebeurd. Andere partners in dit project zijn onder meer de NPO, het Instituut voor Beeld en Geluid, de Koninklijke Bibliotheek en de ­Radboud Universiteit.

Op weg naar pluriform aanbevelingssysteem
Een andere belangrijke vraag die aan actualiteit heeft gewonnen, is die van de aanbevelingen die door algoritmes worden opgesteld. De algoritmes van Netflix en YouTube bepalen in grote mate wat wij op die platforms bekijken. Onze ontdekkingen van nieuwe muziek worden begeleid door de analyses die Spotify maakt van ons luistergedrag.  Samen met de NPO en Beeld en Geluid heeft de VPRO zich het afgelopen jaar gebogen over de vraag hoe aanbevelingen tot stand komen. Uitgangspunt hierbij is dat in die aanbevelingen de publieke waarden centraal moeten staan. Hierbij gaat het vooral om de vraag hoe we mensen in contact brengen met een zo divers mogelijk aanbod.

Hackathon
Met Beeld en Geluid en NPO organiseerden we een internationale, tweedaagse hackathon, waarbij verschillende teams van bouwers, designers en wetenschappers zich bogen over de vraag hoe publieke aanbevelingssystemen moeten worden opgebouwd. Deze teams presenteerden analyses van genres en probeerden programma’s te classificeren door de ondertitelbestanden te indexeren. Vervolgens werden deze classificaties gescoord op publieke waarden en op verschillende manieren aan het publiek getoond. Deze hackathon heeft waardevolle kennis opgeleverd over de metadata die nodig zijn om tot een werkelijk pluriform aanbevelingssysteem te komen. We verwachten dat dit onderzoekstraject in 2021 wordt voortgezet.

Betrouwbaarheid van digitaal contact
Alle digitale contactmomenten, in combinatie met de inzet van kunstmatige intelligentie, leidden ook tot een ander soort vragen. Is die persoon in een Zoom-call wel een echt mens of een emotioneel intelligente chatbot met een uit duizenden gezichten samengestelde identiteit?
Is een gesprek dat tot stand komt via een platform dat uit is op winst, wel echt betrouwbaar? Hoe weet je zeker dat de persoon die op het scherm tot je spreekt, wel degelijk je collega is?

Je sessie is verlopen
Die vragen waren aanleiding voor de productie
Je sessie is verlopen. Door het coronavirus brengen we veel meer tijd door op video-call platforms als Zoom, Teams en Skype. We vergaderen, borrelen, pubquizzen en vieren onze verjaardagen via deze platforms. Daar hebben we samen met filmmaker Levi Verspeek een korte film over gemaakt, die zich volledig afspeelt in Zoom. Een confrontatie met het feit dat je eigenlijk niet precies kunt weten wat zich aan de andere kant van de videocall afspeelt. Een beetje eng, maar ook realistisch.

AI Songfestival
In een jaar waarin vrijwel alle grote, internationale evenementen werden afgelast, gingen we wel verder met één Europees project: de AI-versie van het Eurovisie Songfestival. Opgestart om te verkennen hoe het staat met het creatieve potentieel van kunstmatige intelligentie, realiseerde Karen van Dijk vanuit de VPRO, in samenwerking met NPO 3FM, NPO Innovatie en de European Broadcasting Union (EBU), een compleet songfestival online. In dertien internationale teams trainden computerwetenschappers, coders, muzikanten en rappers hun AI-systemen in een poging om de ultieme AI-song te genereren. In een spannende live show verkoos het publiek de Australische inzending ­Uncanny Valley tot winnaar van de AI Songcontest 2020.

Slimme Dustin
In 2020 legden we ook de laatste hand aan de mobile app Dustin, waarin een slimme stofzuiger zich steeds intensiever met zijn eigenaar gaat bemoeien. Op gepaste afstand werkten ontwikkelaars van I&DM samen met hybride schrijver Niels ‘t Hooft een interactief verhaal uit tot een Augmented Reality-ervaring rond robotstofzuiger Dustin. Dustins kunstmatige intelligentie is zo ver ontwikkeld dat hij ook emoties voelt. Wanneer hij een hekel blijkt te hebben aan stofzuigen sta jij, als eigenaar, voor een dilemma: steun je hem in zijn persoonlijke ontwikkeling of zet je hem toch aan het werk? De app brengt Dustin letterlijk in je eigen woonkamer tot leven en maakt invoelbaar hoe we ons in de nabije toekomst zullen moeten verhouden tot nieuwe slimme apparaten.

Op het VPRO-kerstontbijt, waarvoor we deze keer online tezamen kwamen, zongen de zussen Wijnhoven van Clean Pete: ‘Houd me stevig vast, dan blijf ik bij jou.’ Niet als wrange afsluiting van een jaar op afstand, maar als aanmoediging voor de thuiswerker.

Bij elkaar blijven, contact houden met collega’s en publiek, het stond bij ons voorop in een jaar dat alles anders was. En dat is ons goed gelukt. De meeste ambities die we ons voor 2020 stelden, hebben we met de inzet van velen kunnen waarmaken. Daarvoor moesten we regelmatig onze grenzen opzoeken; grenzen van flexibiliteit, creativiteit en werkkracht.

Voor collega’s
Dat die inzet zijn vruchten heeft afgeworpen werd bevestigd door een intern onderzoek. Hieruit blijkt dat collega’s zich goed geïnformeerd voelen over hoe de VPRO omgaat met corona en blij zijn met activiteiten die georganiseerd werden om het onderlinge contact te onderhouden. Behalve het kerstontbijt ook met tulpen die collega’s persoonlijk aan de deur kwamen brengen, het VPRO-memoryspel dat werd thuisbezorgd, de bingo van VPRO Jong, een collectief sinterklaasgedicht en Villa Journaals die om de week werden gestreamd.

Waargemaakte voornemens
Niet alle voornemens hebben we dit jaar kunnen waarmaken, terwijl sommige juist de verwachtingen overtroffen. De hoofdlijnen van onze inzet waren: verstevigen van het VPRO-­profiel, verjonging van het VPRO-publiek en achterban, meer betrekken van de bestaande achterban en vergroten van online bereik en interactie. Op de laatste twee punten boekten we forse vooruitgang.

Online bereik en interactie
Op social verdrievoudigde het online bereik van en de interactie met VPRO-programmering. Op YouTube is 21 miljoen uur naar VPRO-programmering gekeken en verdubbelden de inkomsten ten opzichte van het vorige jaar tot 118 duizend euro.  

Op alle kanalen nam het bereik toe door de verder geprofessionaliseerde aanpak. We werkten met doordachte formules en maakten meer specifieke inhoud voor kanalen en doelgroepen. Ook nam de interactie toe, wat geen vanzelfs­prekendheid is bij de groei van bereik. Je bereikt dan immers ook een grotere groep ­minder betrokken mensen. De verhoogde interactie kwam mede door titels die daartoe uitnodigden, zoals VPRO Zomergasten, Nederland, we moeten het hebben over racisme en De sekszusjes. De interactie was zeker niet op alle fronten altijd even constructief en heeft ons aangezet na te denken hoe we daar zinvoller mee om kunnen gaan.

Focus op een jongere doelgroep
De online kanalen blijven essentieel voor het ­bereiken van een jongere doelgroep. Op de lineaire kanalen was in 2020 bijna 75% van het publiek ouder dan 55 jaar. Op de social kanalen was circa de helft jonger dan 45, op YouTube was dat 75%.

Onze langeretermijnfocus ligt op het bereiken en betrekken van een jongere doelgroep bij de VPRO. We hebben daarom een groot onderzoek uitgevoerd naar de leefstijlgroep Avontuurlijk Stadsbewoner, op wie we ons richten. Dit helpt programmamakers en publiek & marketing beter te begrijpen wat deze groep beweegt. We gebruiken deze informatie onder meer bij de ontwikkeling van ‘Routes’ binnen het online VPRO-domein. Met de routes willen we ons programma-aanbod thematisch koppelen aan de behoeften van het publiek. Het concept hiervoor hebben we afgelopen jaar uitgewerkt en getest.

Toekomstbestendige VPRO-vereniging
Het doelgroeponderzoek heeft ook bijgedragen aan de plannen voor een toekomstbestendige VPRO-vereniging. Na een uitgebreide markt­analyse van verenigingen en manieren om leden te binden, hebben we vijf richtingen uitgestippeld waarlangs we de komende jaren onze ­vereniging gaan doorontwikkelen. Een van de lijnen is het betrekken van onze leden bij het beleid en de ­organisatie van de VPRO. Zo hebben we hun in 2020 gevraagd hoe zij de VPRO zien en welke koers de VPRO in hun ogen moet varen. De uitkomsten van deze peiling vormden de basis van het denkwerk dat ten grondslag ligt aan de erkenningsaanvraag voor 2022-2026.

We wilden de ledenvergadering en ledencontact al anders inrichten en door corona kwam deze ­beweging in een stroomversnelling. Met een on­line vergadering konden we meer mensen bereiken en uitgebreider vragen beantwoorden. Op termijn willen we ook het contact beter gaan stroomlijnen met het publiek dat zich wel met ons aanbod verbonden voelt maar geen lid is. Hiervoor hebben we een campagnemanagementtool aangeschaft die het ‘contact op maat’ bevordert. In 2021 verwachten we daar de eerste resultaten van te zien.

Vruchtbare samenwerkingsverbanden
Ondanks veel verschuivingen in de programmering en titels die op het laatste moment in of uit het schema gingen, lukte het publiek & marketing met inspanning van alle teams de programma’s goed neer te zetten. Zo heeft VPRO Tegenlicht in een week tijd de afleveringen aangepast om voorbij de pandemie te kijken, waar wij ons razendsnel naar voegden met onze promotionele inspanningen. En tijdens de NPO-themadag Nederland tegen racisme organiseerden VPRO en Pakhuis de Zwijger op initiatief van Lilith Mag in enkele dagen het online en interactieve gesprek Nederland, we moeten het hebben over racisme. Een dergelijke productie kan alleen snel tot stand komen door een sterke samenwerking tussen team online, marcom, redactie en partners.

Campagnes
Voor Argos, dat we samen met Human maken, is gewerkt aan een nieuwe positionering en online platform. Thonik tekende voor de nieuwe vormgeving, in huis werd een campagne ontwikkeld die het belang van Argos voor het publiek verheldert met de belofte: ‘Je komt erachter met Argos’. De dagelijkse serie Rudy’s grote kerstshow werd ondersteund met online lespakketten voor scholen. En in de aanloop naar de feestdagen werden met een omvangrijke online campagne op Tiktok en Instagram kijkers getrokken. Het AI Songfestival kon gelukkig wél doorgaan en kreeg ook internationaal aandacht. We wisten het momentum van het wegvallen van Europese live optredens optimaal te verzilveren. Na de zomer hebben we stevig ingezet om Mondo met de propositie ‘Mondo zet je aan’ extra bekendheid te geven en kijkers te trekken door middel van een landelijke outdoor en online campagne. Dat heeft bijgedragen aan betere cijfers, maar helaas hebben we niet structureel door kunnen bouwen aan deze titel.

De VPRO heeft al jaren een sterke positie als het op podcasts aankomt en met een recordaantal producties in 2020 konden we vol inzetten op een breed aanbod. De Plantage van mijn voorouders kwam op het juiste moment, terwijl het ongemak­kelijke gesprek over racisme en het ­koloniale verleden op gang kwam. Het onderwerp nodigde uit tot verder praten, wat we faciliteerden in Pakhuis de Zwijger en online. Rondom het absurdistische Gothrecht was zoveel te vertellen over de totstandkoming, dat we een online lancering organiseerden, die luisteraars ook de nodige houvast bood om de verwikkelingen in een met bezielde machines gevuld kantoorpand te volgen.

In 100 dagen voor de klas volgden we ­Nicolaas Veul en Tim de Besten, die vier maanden als leraar aan de slag gingen. De serie startte op het moment dat de docent een herwaardering kreeg als gevolg van het thuisonderwijs, en diens cruciale rol helderder werd dan ooit. Met de campagne, waarbij we onder andere de Algemene Onderwijsbond, Meesters met dromen en de Leraar van het jaar actief betrokken, speelden we hierop in. We zetten de serie impliciet neer als een ode aan onderwijzers. Met op maat gemaakte online producties voor de website en social media gaven we een inkijkje in hoe het onderwijs werkt, wat leraren doen en hoe Tim en Nicolaas hun weg vonden in hun rol. Behalve een gezamenlijk bereik van ruim 5,5 miljoen op Instagram en Facebook, leverde deze aanpak duizenden lovende reacties op én extra aandacht voor het lerarentekort.

Een programma over de jaren negentig nodigde natuur­lijk uit om en masse terug te kijken naar de tijd dat de afhaalchinees nog gemeengoed was, internet via telefoonlijnen ging en Nederland het middelpunt was van de Eurohouse. Online hebben we hiermee uitgepakt met een stijlquiz, felle kleuren, nineties playlists en blinking scrolls, om het internetgevoel uit die tijd weer op te roepen. Ook kwam voor even het VPRO-logo uit die tijd in de linkerbovenhoek van het programma terug.

Alternatieve invulling voor festivals
De festivals waarmee de VPRO samenwerkt, moesten een andere invulling voor hun programma bedenken en wij gingen daarin mee. IFFR kon nog gewoon doorgaan, maar Holland Festival was het eerste grote festival dat naar een online omgeving ging. In samenwerking met het festival plaatsten we een reeks Parels – festivalhoogtepunten – op YouTube. Voor Lowlands brachten we samen met NPO 3FM en Mojo vanuit de Melkweg een alternatief. Op de Dutch Design Week waren we gastheer van een aantal talks. Voor de VPRO Previewdag die we al dertig jaar op IDFA organiseren, en sinds tien jaar de VPRO Extra’s, ontwikkelden we met het festival online alternatieven, waarmee we de thuiskijker konden verwelkomen. Dat alles online verliep heeft ook voordelen, omdat we daarmee ook een ander publiek voor het festival aantrokken. Bovendien konden we gasten vanuit de hele wereld uitno­digen voor de talks.

Zoals altijd een druk najaar
Het najaar is voor publiek & marketing doorgaans de drukste periode. Na de zomer startten ook dit jaar weer veel programma’s, wat doorliep tot aan de feestdagen. In dezelfde periode was er een aantal grote festivals, waar we speciale online- en offlineactiviteiten omheen ontwikkelden. Traditioneel organiseerden we de nodige interne activiteiten om het jaar uit te luiden en het nieuwe jaar te verwelkomen. Voor onze leden tuigden we voor de zesde keer de eindejaarsloterij op, die wederom enthousiast werd ontvangen.

Goed verhaal
Vanaf oktober hebben we weer ingezet op een donatiecampagne. Ondanks onze verwachting dat corona een negatieve impact zou hebben op de geefbereidheid, sloten we het jaar beter af dan ooit. We ontwikkelden in huis de campagne ‘Goed verhaal’ en vertaalden die met inspanning van de gehele afdeling naar alle platforms. Met als resultaat dat het aantal actieve donateurs boven de vijftigduizend uitgroeide. Met elkaar schonken zij 1843.131 euro, ruim twee ton meer dan beoogd.