Als eerste Zomergast van 2018 ontvangt Janine Abbring komende zondag actrice en theatermaker Romana Vrede. Wat komt er voorbij tijdens haar avond en waarom moet je kijken? Vijf redenen:

1. Ze leert ons meer over autisme

Hoe maak je contact met een kind dat altijd in zichzelf is opgesloten? In de media spreekt Vrede regelmatig over haar zoon Charlie (15) met klassiek autisme en een verstandelijke beperking. Als moeder werd ze keihard geconfronteerd met zijn rugzakje: ‘Het is voor ons creatievelingen - mijn vriend is muzikant, ik ben actrice - een opgave. Er zijn optredens, voorstellingen, repetities en ons leven eromheen is een vrolijke chaos. Op de goede momenten lijkt het Charlie eigenlijk niet uit te maken. Maar de slechte momenten overheersen. De spanning thuis is om te snijden.’ verklaarde ze tegenover de Volkskrant.

Maar ze gaat de ‘opdracht’ aan, leert de positieve kant in te zien en maakt zich hard voor een positie in de maatschappij voor haar zoon. In 2016 maakt ze het theaterstuk Who’s afraid of Charlie Stevens?, want ‘de maatschappij is bang voor hem. (…) Ik hoop dat het stuk prikkelt om weer op een andere manier naar autisme te kijken. Dat het troost en herkenning biedt’. 

Ook in Zomergasten is autisme een rode draad en neemt Vrede ons mee in de wereld van Charlie. Ze koos een fragment uit de documentaire Life, animated, een bekroond portret van de autistische Owen Suskind, met wie als klein jochie geen enkele communicatie mogelijk was. Tot de ouders ontdekten dat zijn zoon alle animatiefilms van Disney uit z'n hoofd kende, en op die manier toch contact wist te leggen. De film volgt de inmiddels jongvolwassen Owen, die op het punt staat zijn thuis te verlaten om begeleid te gaan wonen.

Volgens VPRO Cinema een ‘Eerlijk en inspirerend portret van autisme, vol fraaie animatiesequenties die laten zien hoe eenzaam en onbegrepen mensen met autisme zich vaak voelen.’ Autisme blijkt een vaak onbegrepen aandoening, en dan hebben we het nog niet eens over het opvoeden van een autistisch kind. De Zomergasten-avond met Romana Vrede zegt mogelijk meer dan taal kan vatten en kan zo in die kennisachterstand voorzien.

2. Ze laat je betoveren

Vrede woonde tot haar zevende in Suriname, waar de Afro-Surinaamse religie Winti (Surinaams voor wind) zijn oorsprong vindt. Aanhangers van de religie geloven dat er met de tot slaaf gemaakten uit west-Afrika goden waren meegereisd naar de plantages van Suriname, die je kunnen betoveren. Diezelfde betovering ziet Romana Vrede terug in de kunstwereld waarin ze zich tegenwoordig bevindt. Theater toont volgens haar soms meer realiteit dan de echte wereld doet: ‘In de kunst mag je buiten de kaders denken,’ vertelde ze bij Radio 1.

Tijdens Zomergasten laat Vrede ons kennismaken met deze betovering door een fragment van een Winti-pré, een rituele dans ter ere van de Surinaamse goden. De dansers raken bezeten van de goden, waardoor ze toneelspelers en magiërs tegelijkertijd zijn. Daarnaast laat ze ons de betoverende stem van Benjamin Clementine horen, een getekende muzikant die een tijdlang op straat leefde in Frankrijk en wiens poëtische muziek niet in een hokje te plaatsen is. Geef je over, geniet!

3. Ze vertelt over haar relatie met God

'Ik was zestien. Anderen gaan blowen. Ik vroeg me af wat de zin van het leven was.' vertelde Vrede tegen de NRC. En dus werd ze Jehova's Getuige. 

De bijbel gaf haar naar eigen zeggen antwoord op al haar levensvragen en dus toog ze drie jaar lang als Getuige langs de deuren. Op haar negentiende werd ze uit de gemeenschap gezet vanwege een relatie met iemand buiten de kerk. ‘Het heeft me een heel goede band met God opgeleverd,’ vertelt Vrede over deze periode. Haar religieuze ervaringen werken door in haar latere liefde voor acteren: ‘Ik ben een apostel van de kunst geworden, ik wil de kunst altijd blijven dienen.’

Het religieuze aspect van de verfilming van de rockopera Jesus Christ Superstar is voor haar dan ook bijzonder, juist omdat de film breekt met traditionele verbeelding van het christendom door met uitbundige zang en dans het verhaal van Jezus te vertellen. Elk jaar keek ze met haar familie naar de rockopera en dus mag dit fragment niet ontbreken op Romana Vrede’s zomeravond.

4. Ze schuwt het debat over nieuwkomers niet

‘Into the light of the dark black night.’ Met een Beatles-quote op haar Facebookpagina profileert Romana Vrede zich als zelfbewuste, gekleurde burger, die haar mond open doet over minderheden en gelijke rechten voor iedereen. Nieuwkomers inbegrepen. 

Het blijkt geen holle frase. Zonder schroom bindt Vrede de strijd aan met xenofobie. Zoals in 2015, toen een reportage van Nieuwsuur in haar ogen wel erg kort door de bocht was over haar ‘eigen’ Afrikaanderwijk in Rotterdam. ‘Ik ben een PVV’er, d’r uit met die kankerzooi!’ fulmineerde een gepensioneerde ‘ras-Rotterdammer’ in het programma. 

Het resulterende beeld van een gepolariseerde wijk met een ‘probleem’ stuitte Vrede tegen de borst. ’Gemanipuleerd’, zo kopte ze terug in een open brief aan de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb. ‘Ik had nooit gedacht dat in mijn buurt, mijn supergemêleerde, hyperdiverse buurt een vreemdeling vreemd zou kunnen zijn, want iedereen is hier anders.’

Of is dat naïef? Zondag in Zomergasten neemt Vrede ons mee naar de rauwe Rotterdamse realiteit. Bekijk met haar een fragment van de informatie-avond in 2015 voor de aangekondigde komst van een asielzoekerscentrum naar een andere wijk in Rotterdam-Zuid, de Beverwaard, waar ze zelf opgroeide. Een snikheet avondje waarop Aboutaleb vragen van bezorgde inwoners beantwoordde, maar vooral de ziedende aanwezigen moest zien te mennen. Hoe kijkt Vrede hiernaar? Wat betekent de multiculturele samenleving voor haar? En welke plek verdienen nieuwkomers hierin?

5. Ze laat je lachen met de keuzefilm

‘In de lange, donkere nacht van de kindertijd,
Twinkelen heldere lichtjes
Als spoor van overlevende herinneringen
Terwijl het hart bevriest en vlucht’

(Tove Ditlevsen, Blinkende Lygter, 1947)

De keuzefilm van Romana Vrede is de Deense satire Blinkende Lygter van regisseur Anders Thomas Jensen (o.m. Adam’s Apples, Men & Chicken). De titel is een verwijzing naar het gelijknamige Deense gedicht, maar daar is dan ook alles mee gezegd: deze zwarte actiekomedie met onder meer Mads Mikkelsen is vooral een ode aan onwetendheid.

Het verhaal gaat over vier niet al te snuggere criminelen, die zich met een zak geld schuilhouden in een verlaten restaurant op het platteland. Het lange wachten leidt tot hilarische situaties. Exemplarisch is de scène waarin Hanne (Sofie Gråbøl) eieren gaat schilderen met mannen die dit kinderwerkje al jaren verleerd zijn. Het vervolg laat zich raden.

Romana Vrede tipt de film vanwege de mooie (vaak bizarre) overgangen, en het acteerwerk van onder meer Mikkelsen. Door vlotte dialogen, slapstick en absurd buitensporig geweld verveelt Blinkende Lygter geen minuut, alle reden dus om voor wakker te blijven! Na afloop van Zomergasten direct op NPO2 te zien.