Evgeny Morozov

Als Evgeny Morozov begint met schrijven, stopt hij zijn telefoon en routerkabel steevast diep weg in een kluis met tijdslot – ‘om afleiding te voorkomen’. Als mensen vreemd opkijken van deze gewoonte, antwoordt hij: ‘Geloof me, ik heb alle nodige filosofische literatuur erop na gelezen, en ik zie het probleem ervan niet in.’

Voor de één een held, volgens de ander een pessimist; wat je ook van hem vindt, het staat buiten kijf dat Morozov het debat over de rol van digitale technologie in onze samenleving de laatste jaren naar een hoger niveau heeft getild.

Terwijl iedereen nog wegdroomt over de revolutionaire beloften van Airbnb en Uber, verschijnt in 2008 ineens een onheilsprofeet op het wereldtoneel. Met boeken als The Net Delusion (2011) and To Save Everything, Click Here (2013) opent Morozov een frontale aanval op het cyber-utopisme dat vanuit Silicon Valley de hele wereld overwaait. Volgens Morozov is het idee dat digitale technologieën een quick fix zijn voor veel maatschappelijke problemen naïef en gevaarlijk.

Opvallend, want een paar jaar eerder was Morozov nog zo hoopvol over de democratiserende beloftes van het internet. Hoe is hij in een korte tijd zo radicaal van mening veranderd?

Morozov werd in 1984 geboren op in de voormalige Sovjetrepubliek Wit-Rusland, naar eigen zeggen ‘niet bepaald een oase van liberale democratie.’ Hij groeide op in de vervallen mijnstad Soligorsk en bedacht op zijn zesde of zevende al dat hij later in het buitenland wilde gaan werken.

Tijdens zijn studie Business & Marketing aan de Amerikaanse universiteit in Bulgarije raakte Morozov geïnteresseerd in de rol van nieuwe media als politiek instrument. Hij ziet hoe de Amerikaanse presidentskandidaat Howard Dean in 2004 met digitale technologieën zijn achterban bij de campagne betrekt, en ontdekt ook hoe sms’jes, blogs en zelfs videospellen een belangrijke rol spelen bij de Bloemenrevoluties tegen corrupte regimes in postcommunistische staten als Georgië, Kirgizië en Oekraïne in deze jaren.

‘Howard Dean verloor, maar in Oost-Europa werden regimes omvergeworpen,’ zegt Morozov in een interview met de Columbia Journalism Review in 2014. 'Milosevic werd naar Den Haag gebracht, Shevardnadze trad af in Georgië en Yuschenko kwam aan de macht in Oekraïne. We zagen hoe dingen konden veranderen.’

Na zijn afstuderen gaat Morozov aan de slag bij Transitions Online (TOL), een ngo die met digitale tools de nieuwsmedia in postcommunistische landen onafhankelijker en professioneler probeert te maken. Toch maakte in deze periode zijn initiële enthousiasme langzaam plaats voor scepticisme.  

Hij begint de andere kant van de medaille in te zien: hoe overheden heel sluw nieuwe vormen van surveillance inzetten en de beloften van nieuwe media loos blijken in landen met een slechte internetdichtheid en een lange geschiedenis van censuur. Het wordt steeds duidelijker hoe overheden en media digitale tools inzetten voor hun eigenbelang. 

In deze periode ontpopt hij zich als internetscepticus. Morozov begint zich af te zetten tegen het mainstream intellectuele discours, dat zo optimistisch is over digitale technologie. Zijn polemische houding wordt hem niet door iedereen in dank afgenomen. Uitnodigingen voor conferenties slaat hij steeds vaker af: ‘Het wordt ongemakkelijk voor mij. Het wordt ongemakkelijk voor hen. Laat dan maar. Het levert mij veel tijd om te lezen en schrijven.’ 

Kijk hier de aflevering over Morozov uit 2011 terug:

En dat onderzoek gaat goed: met zijn TED Talk How the Net Aids Dictatorships (2009) geeft Morozov een stevige impuls aan zijn identiteit als internetscepticus. Drie jaar later verschijnt zijn eerste boek The Net Delusion (2011), waarin hij zijn eerdere hoopvolle verwachtingen bijstelt en ten strijde trekt tegen het cyber-utopische idee dat technologie een oplossing biedt voor nagenoeg ieder probleem. Het probleem volgens hem is dat ‘technologie mensen niet behandelt als levende wezens in een imperfecte wereld, maar hen reduceert tot voorspelbare informatiedragers,' schrijft Haro Kraak in de Volkskrant.

Door critici wordt hij meestal omschreven als een ‘iemand die aan de zijlijn staat te schreeuwen’ of op zijn minst te pessimistisch is. Hoewel zijn toon zijn verhaal misschien ondermijnt, blijft zijn werk van grote betekenis. Met zijn werk plaatst hij het technologiedebat in een bredere context van politiek, economie, cultuur en geschiedenis. Hij is niet zozeer tegen technologie, maar wil mensen waarschuwen tegen de gevaarlijke kanten ervan.

Over zijn bedoelingen is hij ironisch: ‘Ik ben mij ervan bewust wat ik doe. Ik ben de internetcentrische wereld die mij heeft voortbracht aan het vernietigen. Als ik daarin slaag, word ikzelf overbodig.’ 

Bekijk hier de TED talk van Morozov uit 2009: 'How The Internet Strenghtens Dictatorships'.