Hoe Flavia de populisten versloeg

Zwitsers lopen de deur plat bij het stembureau. Minstens vier keer per jaar is er een referendum over uiteenlopende onderwerpen, aangedragen door de politieke partijen en door de burgers zelf. De grootste partij in Zwitserland is al jaren de Zwitserse Volkspartij (SVP), een rechts-populistische, isolationistische partij met een afkeer van immigranten. Dankzij de directe democratie dwongen deze onder meer een verbod op de bouw van minaretten af. Ongeveer een jaar geleden wilde zij haar xenofobe beleid nog eens extra onderstrepen met een wet die ervoor zou zorgen dat criminele immigranten het land konden worden uitgezet. Het leek erop dat de SVP dit referendum makkelijk zou winnen, want er was nauwelijks tegengeluid.

Toen was voor Flavia Kleiner (nu 26) de maat vol. Met haar beweging Operation Libero voerde ze een uiterst succesvolle campagne, waarna het voorstel met een meerderheid van 58,9 procent werd afgewezen. We spreken Kleiner, toen nog een student en nu fulltime activist, via Skype. Ze is in de VS op een zesweekse studiereis en heeft net met veel plezier de Women’s March in Washington bezocht. ‘Het was zo cool,’ zegt ze. ‘Ik vind demonstaties niet altijd het meest effectief, maar het is geweldig om die empowerment te zien.’

Wat is volgens de zelfbenoemde ‘strijder tegen populisten’ dan wel effectief?

‘Operation Libero is opgericht in 2014, na een initiatief van de SVP tegen wat ze “massa-immigratie” noemden. We waren teleurgesteld in de toon van het debat. De andere politieke partijen gingen mee in het verhaal van de SVP dat immigratie een probleem zou zijn. Voor ons is immigratie een verrijking en is Zwitserland een land van mogelijkheden, geen openluchtmuseum.

We besloten geen partij op te richten, maar een beweging, zodat mensen die al verbonden zijn aan een politieke partij ook onderdeel kunnen zijn van Operation Libero. We willen onze visie op het land laten zien en hopen dat onze denkbeelden overgenomen worden door de bestaande partijen. En dat gebeurt ook: van zo’n beetje elke partij behalve de SVP zijn er parlementariërs lid van onze organisatie.’ 

‘Veel mensen zijn er niet zeker van dat er iets gedaan kan worden tegen populisten. Maar wij wisten gewoon dat we het referendum zouden winnen. Zo ga je op een andere manier de strijd aan. We zijn vechters. We hebben onszelf getraind om overal tegen in actie te komen. Bij elk onwaar statement gingen wij er keihard tegenin.’

‘We richten ons in eerste instantie op onze eigen boodschap, en niet tegen die van een ander. Zo hebben we ervoor gezorgd dat het debat op een andere manier gevoerd werd. De boodschap van de SVP klonk catchy: dit is je kans om criminele buitenlanders het land uit te sturen. Als we daar tegenin zouden gaan, zouden wij criminelen gaan verdedigen. Dan zou de SVP zeker gewonnen hebben.

Maar we lieten een ander geluid horen. We wilden laten weten wat dit betekende voor alle Zwitsers. We zeiden: luister, dit is een bedreiging van onze democratie. De wetgever gaat hiermee op de stoel van de rechter zitten. Het druist in tegen de rechtsstaat en dat is een bedreiging van onze maatschappij. Deze wet zou betekenen dat mensen die twee keer binnen tien jaar te snel rijden, de grens over gezet konden worden. Terwijl Zwitserse burgers alleen een boete zouden krijgen. Die tweedeling in de maatschappij is niet wenselijk.’

‘Het lukte om mensen te laten begrijpen dat die nieuwe wet ook voor hen een fundamentele kwestie was. En toen konden we de vraag bij de SVP neerleggen: leggen jullie maar eens uit waarom je onze rechtsstaat onder vuur neemt. Op deze manier lieten we ook zien dat hun interpretatie niet de enige was. We zeiden: zo zien wij democratie en onze maatschappij. We willen vechten voor onze fundamentele waarden. Ook dat is cruciaal geweest.

Het draait tegenwoordig volgens mij niet meer om links en rechts, maar om progressief tegenover conservatief; een open maatschappij tegenover een gesloten, nationalistische maatschappij. Je moet een verhaal creëren dat voorbij het populisme gaat en met een positieve blik naar de toekomst kijkt. Hij lijkt tegenwoordig wel of iedereen bang is voor wat komen gaat. Ik kijk juist uit naar het jaar 2050.’ 

‘De SVP probeert overal angst te zaaien en verspreidt keiharde leugens om stemmen te trekken. Wij hebben met man en macht elk statement weerlegd. Zij hebben internettrollen, wij hebben online strijders. Het verschil is dat wij vechten met argumenten en feiten. De SVP had bij alle Zwitsers een eigen krant in de bus gedaan, vol misleidende berichten en foute statistieken. Wij hebben de volgende dag meteen de vijf grootste leugens daaruit gehaald en die feiten naar alle nationale kranten gestuurd. Die week ging het in de media alleen nog maar over het factchecken van de SVP. Zo hebben we de media voor ons gebruikt.’

‘Ik vind dat onze kant soms iets te sophisticated is. We spreken in genuanceerde taal, met keurige beelden. Maar ik denk dat je populair kunt zijn zonder populistisch te zijn. Het is mogelijk om je punt te maken in één beeld en vijf woorden. Het is moeilijk, maar daar moeten we allemaal veel harder aan werken.

Het is een krachtige boodschap dat er iets gedaan kan worden aan populisme. We zijn voor vrede, vrijheid en democratie en we kunnen de strijd winnen. Elke dag hebben we de kans om deze waarden te heroveren. Met het referendum hebben we niet alleen dit wetsvoorstel van tafel gehaald. We hebben mensen er ook opnieuw op gewezen wat democratie betekent, wat de rechtsstaat betekent. En dat is een nog grotere overwinning.’