Peter Frankopan

Als de wereld ’s avonds laat lijkt te vertragen, kruipt  Peter Frankopan achter zijn bureau. ‘Ik kom er aan,’ roept hij dan tegen zijn vrouw die boven al in bed ligt. Maar Frankopan blijft beneden. De gedachten vliegen al door zijn hoofd – en de woorden op papier. Zijn meest productieve schrijfuren zijn tussen elf uur ’s avonds en drie uur ’s nachts. Soms zet hij zijn favoriete Byzantijnse hoed op, die hij ooit kocht op een bazaar in Istanbul. Die oosterse hoed herinnert hem aan waar hij het allemaal voor doet: het herschrijven van de wereldgeschiedenis vanuit een Aziatisch perspectief.

Met zijn boek De Zijderoutes (2016) probeert Frankopan het historische zwaartepunt van de wereld te verleggen naar het oosten. Want dat is waar volgens hem de wortels liggen van onze religies en beschaving: het gebied dat loopt van Turkije naar China, van de Zwarte Zee tot de Himalaya. Vanuit een vogelperspectief probeert Frankopan de verbanden te zien tussen ontwikkelingen die verspreid zijn over het hele gebied tussen Europa en China en duizenden jaren omvatten. Want om te begrijpen waar het met de wereld heengaat, moeten we eerst weten waar we vandaan komen.

Wie is deze ambitieuze historicus? En waar komt zijn interesse voor het oosten vandaan?

Zijn familie, die sinds 1200 langs de Kroatische kust woonde, vluchtte na de Tweede Wereldoorlog naar Engeland. Frankopan groeide op in Londen. Als kind staarde hij urenlang naar de grote wereldkaart die op zijn slaapkamer hing. Hij begon zich af te vragen waarom zijn geschiedenisdocent op school het altijd alleen maar over Europa had. ‘Ik ben altijd gefascineerd geweest door ontstaansmythes’, zegt Frankopan in een interview met Oxford Today, ‘zelfs op jonge leeftijd.’ Hij herinnert zich nog goed het boek Europe And The People Without History (1982) dat zijn ouders hem voor zijn veertiende verjaardag gaven. Hierin geeft de Oostenrijkse antropoloog Eric Wolf kritiek op de lazy history of civilization, die ongeveer zo gaat: eerst was er Griekenland, daarna kwam Rome, vervolgens christelijk Europa en een Renaissance, die de Verlichting mogelijk maakte, vervolgens de industriële revolutie, de opkomst van Amerika, en ten slotte democratie, mensenrechten en de 'pursuit of happiness.’

Alle geschiedenisboeken, het onderwijs en de musea vertelden hetzelfde verhaal: Europa kwam, zag en veroverde. Vijftig jaar geleden was dit nog het algemeen geaccepteerde beeld, maar nu is dat verhaal volgens Frankopan niet langer houdbaar: kijk bijvoorbeeld naar de opkomst van China en de uiteenvallende Europese Unie. Nu de kracht van het westen vervaagt, moet de geschiedenis worden herschreven. De focus ligt daarbij op Azië, want dat is waar alles gebeurt, zegt Frankopan tegen de Amerikaanse National Public Radio: ‘We kijken nooit zo veel naar deze regio. Dus we hebben de verbanden tussen de ontwikkelingen daar nooit begrepen.’

In de geschiedenis ziet Frankopan geen hoogtepunten en vooruitgang, maar lijnen van ontwikkelingen die in lange draden de wereld omspannen. Als directeur van het Byzantijnse studiecentrum aan de Universiteit van Oxford is hij vooral geïnteresseerd de oude zijderoute, het gebied waar eeuwenlang kruisbestuiving tussen west en oost plaatsvond. Waar niet alleen luxegoederen werden uitgewisseld, maar ook filosofische en wetenschappelijke ideeën, religies, ziektes als de Zwarte Dood en vooral veel geweld.

Het heeft iets ironisch dat Frankopan, als geleerde en nazaat van Kroatische adel een typische representant van de oude Europese elite, de wereld waarin hij opgroeide zo bekritiseert. Toch is dat juist misschien de reden van het succes van De Zijderoutes. Niet voor niets voert het boek al wekenlang de bestsellerlijsten in China aan. In Europa wordt het boek ontvangen als een wake-up call, die bovendien vanuit eigen gelederen komt – van een Aziatische schrijver zou zo’n boodschap misschien minder snel worden geaccepteerd. 

Frankopan wil met dit perspectief vooral laten zien hoe we van het verleden kunnen leren. Volgens hem is ons denken en doen veel meer het product van de handelingen van onze voorouders dan we zelf willen geloven. Zo lijkt hij te suggereren dat er weinig verschil is tussen de middeleeuwse kruistochten en de westerse ‘vredesmissies’ in Irak en Afghanisten. En laat hij zien dat de negentiende-eeuwse slavernij zich tegenwoordig voortzet in Chinese fabrieken, zij het in een iets andere vorm. Hier citeert hij vaak Mark Twain: 'History does not repeat itself, but it rhymes.'

Het Europese hoofdstuk lijkt voorbij te zijn. Of we dat nu terecht vinden of niet, zulke veranderingen horen bij de geschiedenis. Volgens Frankopan kunnen we ons daarom maar het beste aanpassen. Want ingraven brengt ons nergens. Zijn boek opent met een citaat van de Chinese krijgsheer King Wu-ling (307 v.C.): ‘A talent for following the ways of yesterday is not sufficient to improve the world of today.’ 

Momenteel is hij bezig met een boek dat een nieuw perspectief biedt op de geschiedenis van Rusland. Leviathan verschijnt naar verwachting in 2019.