Een groot bedrijf aanklagen omdat het miljarden tonnen CO2 heeft uitgestoten? Het kan, bleek vorige week in VPRO Tegenlicht. De Peruviaanse berggids Saul Luciano Liuwa daagt energiegigant RWE voor de Duitse rechter, omdat een smeltende gletsjer zijn dorp dreigt weg te vagen. Of hij wint, valt natuurlijk nog te bezien. Het verweer van RWE ligt voor de hand: iedereen heeft boter op zijn hoofd. In een land als Nederland slaagt zelfs de grootste idealist er in niet in volkomen ‘klimaatneutraal’ te leven. Zoals schrijver Amitav Ghosh in de uitzending zei: als dit een complot is dan maken we er allemaal deel van uit.

Deze week gaat VPRO Tegenlicht over de ‘worsteling van de groenmens’ – want goede bedoelingen zijn prachtig, maar hoe zorg je er in de praktijk voor dat je de aarde zo min mogelijk belast met alles wat je doet? Dat blijkt nog knap ingewikkeld. Als consument weet je bijna niets over de effecten die jouw keuzes hebben, realiseerde duurzaamheidscoach Babette Porcelijn zich, maar intussen ben je wel medeverantwoordelijk voor ontbossing, klimaatverandering, plastic soep en andere ellende. Ze zette haar frustratie om in een boek: De verborgen impact. Op de bijbehorende website staat een ‘toptien-tool’ om jezelf de maat te nemen. ‘Zo kom je achterkant-bierviltje-stijl te weten hoeveel impact je hebt en waar je het beste mee kunt beginnen als je gaat verduurzamen: pak de grootste dingen eerst aan!’

Stel dat je fanatiek je best doet om je ecologische voetafdruk tot een minimum te beperken. Je hebt je verdiept in de herkomst van al je spullen, die je natuurlijk sowieso bij voorkeur tweedehands koopt. Je eet vooral gifvrije streekproducten van het seizoen, geheel plantaardig. Je dak ligt vol zonnepanelen, je vliegt zelden en autorijden doe je alleen als het echt moet. Dan nog kom je in Porcelijns impactassessment uit op een voetafdruk die, als alle aardbewoners hetzelfde zouden doen als jij, meer dan één aarde vergt. Het is om moedeloos van te worden.

Welke keuzes je als consument ook maakt, het ultieme doel, een geheel aardevriendelijk bestaan, blijft buiten bereik. Wat er mist is een manier om schade ongedaan te maken. Als we naar CO2-uitstoot kijken: die moet naar netto nul komma nul. En niet in de toekomst, maar met terugwerkende kracht, over je hele levensloop. De gemiddelde Nederlander is goed voor tien ton per jaar, dus iemand op leeftijd zal honderden tonnen CO2 uit de lucht moeten halen en die voor altijd zien weg te stoppen.

Dat geldt overigens niet alleen voor individuen, maar voor de mensheid als geheel. Helemaal voorkomen dat de zeespiegel verder stijgt, zou betekenen dat de wereldtemperatuur een graad omlaag moet, en daarvoor moet het CO2-gehalte in de lucht naar het niveau van honderd jaar geleden. Nee, dat gaat voorlopig niet gebeuren.

Maar ook bij minder ambitie ontkomen we niet aan negatieve emissies, zoals dat in beleidstaal heet. Die zullen vrijwel zeker nodig zijn om de temperatuurstijging op aarde onder de afgesproken twee graden te houden. Toevallig heeft het Planbureau voor de Leefomgeving net een rapport afgerond waar dat in staat. Het gaat vooral over de mogelijkheden die Nederland heeft op dit gebied. Nieuwe bossen aanplanten kan een beetje bijdragen, doordat bomen CO2 uit de lucht halen. Maar dat zal lang niet genoeg zijn.

Volgens Bart Strengers, de hoofdauteur van het rapport, moet Nederland zo snel mogelijk beginnen met het afvangen en ondergronds opslaan van CO2 als het zich aan de klimaatafspraken wil houden. ‘Dat stond ook al gepland: eerst zou er onder Barendrecht CO2 in een leeg gasveld worden gepompt, onder een woonwijk. Dat stuitte op bewonersprotest. En de nieuwe energiecentrales op de Maasvlakte in Rotterdam zouden CO2 gaan afvangen en het dan in onderzeese gasvelden opslaan. Ging ook niet door, want dat vonden de energiebedrijven toch te duur, ondanks 150 miljoen euro subsidie die ervoor was uitgetrokken.’ De CO2-prijs is op dit moment gewoon te laag, zegt Strengers. ‘Nog geen tientje per ton. Pas als CO2 uitstoten ongeveer vijftig euro per ton kost, wordt dit soort projecten rendabel.’

CO2 uit verbrande steenkool of aardgas onder de grond stoppen gaat ons niet redden van klimaatverandering, want daarmee verdwijnt geen CO2 uit de lucht. Anders is het als de centrales biomassa verbranden, aldus Strengers. ‘Planten halen CO2 uit de lucht. Als je die verbrandt en de CO2 vervolgens onder de grond stopt, help je de concentratie omlaag te brengen. Dat is volgens ons rapport de belangrijkste optie voor Nederland, qua negatieve emissies. Veruit het grootste deel van die biomassa zal geïmporteerd moeten worden. En dan moet dat natuurlijk wel duurzame biomassa zijn, geen palmolie bijvoorbeeld, want dat veroorzaakt meer CO2-uitstoot dan het compenseert.’

Er zijn nog meer mogelijkheden. Apparaten die CO2 rechtstreeks uit de lucht halen bijvoorbeeld. Dat is vooralsnog veel te duur, zegt Strengers. In olivijn, een mineraal dat vanzelf reageert met CO2 uit de lucht, ziet hij meer. ‘Je kunt het in verpulverde vorm gebruiken, in plaats van gewoon zand of grind, en dan zorgt het tientallen jaren lang dat kleine beetjes CO2 verdwijnen. Of je daar ook co2-uitstootrechten voor terugkrijgt? Nee, dat is niet geregeld. Dat staat grootschalige toepassing nog wel in de weg.’ Al met al, zegt Strengers, is het vooral de overheid die hier het voortouw zal moeten nemen.

Maar wat moet de gewetensvolle groenmens die nu z’n eigen CO2-uitstoot wil compenseren? CO2 in een leeg gasveld pompen is geen optie, maar hij heeft toch een paar mogelijkheden. Hij kan een jong bos kopen en dat voor altijd laten staan, al is een bosbrand nooit uit te sluiten. Of, een stuk toekomstbestendiger, een scheepslading olivijnzand bestellen en die ergens uitstrooien, op het strand bijvoorbeeld. Zelf doen hoeft trouwens niet; er zijn bedrijven die dat tegen betaling graag verzorgen. En dan krijgt de groenmens een geruststellend certificaat. Een moderne aflaat, zo u wilt.

 

Kom naar de VPRO Tegenlicht Meet Up ‘Worsteling van de groenmens’ op dinsdag 20 maart, 20.00 uur in Pakhuis de Zwijger, Amsterdam.

Met onder anderen regisseur Jorien van Nes en duurzaamheidscoach Babette Porcelijn. Toegang is gratis, reserveren via: dezwijger.nl/tegenlicht.