Protesteren in rechtszaal

Geen spandoeken op het Malieveld, maar een gang naar de rechtbank. Stichting Urgenda koos voor een nieuwe aanpak om te protesteren tegen het -in hun ogen- falende overheidsbeleid op gebied van klimaatverandering.

Hoe uniek is een juridisch proces als protest? Is er een sprake van een trend onder actievoerders? Een rondgang langs vier rechtszaken in De Filipijnen, Verenigde Staten en Nederland laat burgers zien die hun overheid voor de rechter slepen om te strijden voor gelijke rechten, privacy of klimaat. 

Tenlastelegging. In 1999 procedeerde Antonio Oposa wederom tegen de Filipijnse staat. Dit keer om de milieuvervuiling in Manila Bay tot een halt te roepen. Tien jaar lang procedeerde Oposa tegen elf verschillende overheidsinstanties om zijn doel te behalen.

Eis. De Filipijnse overheid de verantwoordelijkheid opleggen om de milieuvervuiling in Manila Bay terug te dringen.

Uitspraak. De rechter stelde Oposa in het gelijk en hield de overheid verantwoordelijk voor het oplossen van de vervuiling in Manila Bay. De instanties werden verplicht om elk kwartaal de progressie te rapporteren bij de rechtbank.

Oposa zet zijn strijd tegen milieuvervuiling in de Filipijnen voort. Zijn troef is en blijft zijn juridische expertise. Oposa's aanpak laat zien dat klimaatproblemen met behulp van het recht succesvol bestreden kunnen worden.

Tenlastelegging. In 1951 diende de Afro-Amerikaan Oliver Brown een aanklacht in tegen de Topeka-school in Kansas nadat zijn dochter toegang was geweigerd tot deze openbare, blanke school. Brown stelde dat dit in strijd was met de Amerikaanse grondwet. Samen met vergelijkbare aanklachten brachten burgerrechtenorganisatie NAACP en advocaat Thurgood Marshall de zaak in 1954 naar de rechter. Met deze 'Brown versus Board of Education'-zaak werd Amerikaanse geschiedenis geschreven.

Eis. Verbieden van wettelijk vastgelegde rassenscheiding op openbare scholen in de Verenigde Staten.

Uitspraak. Het Hooggerechtshof sprak in deze zaak een unanieme beslissing uit: rassenscheiding van kinderen op openbare scholen was in strijd met het veertiende amendement van de grondwet. Dit amendement legt vast dat alle inwoners van de Amerikaanse staten onder de wet een gelijkwaardige behandeling krijgen. Hiermee werd de zaak gesloten en met rechtspraak bevestigd dat Afro-Amerikanen net zoveel recht hadden op keuzevrijheid in openbaar onderwijs als hun blanke medeburgers.

De historische uitspraak zorgde voor rechterlijke inmenging in het politieke bestuur. Een haast ondenkbaar verschijnsel. De scheiding van de rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht - trias politica - is gewoonlijk een ondoorbreekbaar systeem in de Verenigde Staten. Maar dit keer lukte het. Door veel Afro-Amerikanen wordt de zaak gezien als de eerste stap naar gelijke rechten.

Tenlastelegging. Nadat de NSA-spionagepraktijken in 2013 aan het licht kwamen, daagde de groepering 'Burgers tegen Plasterk' de minister van Binnenlandse Zaken voor de rechter. De coalitie, bestaande uit advocaten, journalisten, een hacker en belangengroepen voor privacy wilde hiermee een einde maken aan het gebruik van NSA-data. Die zou door Nederland illegaal zijn verkregen en Plasterk en zijn diensten zijn verantwoordelijk voor het witwassen van deze gegevens.

Eis. De AIVD en MIVD verbieden om burgergegevens, specifiek afkomstig van de Amerikaanse NSA, te gebruiken die in strijd met Nederlandse rechtsbeginselen zijn verkregen.
 

Uitspraak. De uitwisseling van burgergegevens tussen de AIVD en MIVD en de Amerikaanse NSA kan door de beugel. Hiermee stelde de rechter de aanklagers 'Burgers tegen Plasterk' in het ongelijk. De gegevensuitwisseling zou de internationale verdragen en nationale regelgeving niet overtreden.

Uit de zaak tegen Plasterk blijkt dat een dagvaardiging niet altijd succesvol uitpakt, maar in de overige voorbeelden oordeelde de rechter wel in het voordeel van de burgers. Desondanks blijft het afdwingen van politiek beleid via de rechtszaal een vooralsnog zelden gebruikt intstrument voor activisten. 

De klimaatzaak van Urgenda zorgt voor een nieuwe reeks van zaken door burgers tegen overheid. In België, Ierland, Frankrijk, de Verenigde Staten en Canada bereiden advocaten vergelijkbare zaken voor. Wordt procederen het nieuwe protesteren?

Is de rechtszaal het Malieveld van de toekomst? Maken beschilderde spandoeken plaats voor juridisch jargon? Denkt u dat dit de weg is om politici te bewegen? Laat het ons weten via een reactie hieronder of twitter mee met #tegenlicht.