Russische presidentskandidaten: Wie is wie?

Aan de presidentsverkiezingen van 2012 deden vijf kandidaten mee. Dat betekent vier uitdagers voor de troon die de 'tandem' Poetin-Medvedev nu zo'n twaalf jaar bekleedt. In Unlike Poetin noemt ppositieleider Garry Kasparov het een theater: "er is de lafaard, de idioot, de ouwe rot en de vader van de Russische democratie."

Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF)
De communist Gennady Zyuganov (1944) bekleedt al sinds de vroege jaren ’90 enkele belangrijke functies binnen de de Communistische Partij van de Russische Federatie, waarvan hij  in 1993 mede-oprichter was.
CPRF is de grootste en succesvolste van Ruslands vele communistische partijen, en profileert zich als de voornaamste oppositiepartij tegenover Poetins Verenigd Rusland. Het is bovenal een nationalistische en reactionaire partij, die oproept tot een ‘her-Stalinisatie’ van de Russische politiek en het Stalinistische regime verheerlijkt. Het gedachtegoed van CPRF rust grotendeels op nostalgie, en de mondiale financiële crisis bood een uitstekende gelegenheid om goed van wal te steken over ‘het Kwaad van het kapitalisme.’ Zo wil de partij alle Russische industrie hernationaliseren en netwerk van nationale banken opzetten.
Deze weinig vernieuwende politieke boodschap vormt een groot obstakel bij het aanspreken van nieuwe kiezers: hoe ontevreden veel Russen ook mogen zijn met de huidige regering-Poetin, het lijkt inmiddels toch tot hen doorgedrongen dat een vrijemarkteconomie zijn vruchten afwerpt.
De New York Times spreekt in dit opzicht van een balancing act: het vergroten van de achterban zonder in te boeten aan de harde communistische boodschap die hun kiezers, voornamelijk ouderen uit het Sovjet-tijdperk, willen horen. Zo deint Zyuganov mee op de populaire kritiek op Poetins regering, maar is hij tegelijkertijd kritisch tegenover de demonstranten op straat. In de toespraak ter gelegenheid van zijn presidentsnominatie verwoordt hij dat als volgt: ‘both the authorities blatantly tramping upon the people’s rights and the ultraliberals eager to take advantage of the people’s anger are doing the same dirty business.’ Zyuganov vergaarde 17 procent van de stemmen - het ronduit stabiele percentage dat zijn partij bij elke verkiezing vergaart - en is daarmee Poetins grootste runner-up.

Onafhankelijk
De oligarch Mikhail Prokhorov (1965) is één van de rijkste personen ter wereld (nummer achtenvijftig, volgens Forbes). Van zijn rijkdom kocht hij onder andere het duurste huis ter wereld en het Amerikaanse basketballteam New Jersey Nets.
Pas kort geleden begon Prokhorov zich te bemoeien met Russische politiek. In mei 2011 kondigde hij aan mee te dingen naar het leiderschap van de jonge partij Right Cause, een liberaal-democratische partij opgericht in 2008 vanuit drie kleinere groeperingen. Prokhorov werd in juni 2011 verkozen tot partijleider, maar hij was er snel klaar mee: in december hetzelfde jaar stapt hij op. Hij verklaart dat Right Cause niets meer is dan een marionet van de ‘poppenmeester’ van het Kremlin: Vladislav Surkov, Poetin’s ideoloog en dikwijls genoemd als ‘manager’ van de Russische democratie. Prokhorov was echter voorzichtig genoeg om zich niet tegen Poetin of Medvedev zelf te keren. Hij besloot om als onafhankelijke kandidaat mee te doen aan de presidentsverkiezingen en veroverde met 8 procent van de stemmen een derde plaats.

Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR)
Ook de Russische politiek kent een flamboyante clown. Vladimir Zhirinovsky (1946) richtte in 1991 zijn Liberaal-Democratische Partij van Rusland op, een partij die verder weinig op heeft met liberalisme of democratie. Zhirinovsky staat bekend om zijn ultranationalistische opmerkingen, pseudo-fascisme en stevig anti-Westers ressentiment. Lange tijd slaakte Zhirinovsky ook anti-semitistische kreten, tot hij uiteindelijk toegaf zelf een Joodse achtergrond te hebben.
Zhirinovsky's beleidsvoorstellen zijn populistisch en meestal volledig ongefundeerd. Zo pleit hij voor een beperking op alle agriculturele import en export, expansie van het Russische rijk en het opnieuw aanstellen van het Russisch ceremonieel staatshoofd: de Tsaar. Zijn het niet de standpunten, dan is het wel Zhirinovsky’s gedrag: racistische uitspattingen, opstootjes met politieke opponenten en een vreemde reclamecampagne met een ezel en een trojka.
Net als alle partijen uit ook Zhirinovsky kritiek op het Kremlin, maar hij wordt desalniettemin vaak gezien als regeringsgezind. Zijn onbenullige optreden is voor het Kremlin een uitstekend middel om de potentiële invloed van de Russische rechtervleugel te neutraliseren, schrijft Der Spiegel. Die paradox is veelzeggend voor de dubbelzinnigheid van de Russische politiek.
Toen Zhirinovsky in 1993 de parlementaire verkiezingen won met 22 procent van de stemmen, werden Westerse media licht nerveus over zijn destructieve gedachtegoed – zie dit alarmerende opiniestuk in de New York Times. Maar elke daaropvolgende verkiezing zakt zijn populariteit. In 2012 behaalt Zhirinovsky met 6 procent een nipte vierde plaats.

Rechtvaardig Rusland
Hekkensluiter Sergey Mironov (1953) is de leider van Rechtvaardig Rusland, een partij onstaan in 2006 door de fusie van drie kleinere partijen. De grootste van die drie partijen was nadrukkelijk pro-Kremlin, en ook het gefuseerde eindresultaat wordt door commentatoren beschouwd als een Kremlin-vehikel: het sociaal-democratische Rechtvaardig Rusland neemt de communistische stromingen de wind uit de zeilen. Ook is de partij een goede 'sparring partner' van Verenigd Rusland. Mochten de sociaal-democraten onverhoopt meer succes vergaren dan Poetin's partij, betekent dat alleen maar een verdere verspreiding van diens invloed op het politieke speelveld.
Mironovs optreden weerspiegelt deze dubbelrol: tijdens de presidentsverkiezingen in 2004 verklaarde hij als kandidaat dat hij zelf op Poetin zou stemmen. In 2012 verkondigt Mironov een meer kritische boodschap, temeer omdat hij een jaar eerder zijn voorzitterschap van de Federatieraad verloor, waar hij als 'onafhankelijk' raadslid Poetin veel had gesteund. Hij sleepte nog geen 4 procent van de stemmen in de wacht.

Verenigd Rusland
Zo ondenkbaar als de Russische politiek tegenwoordig is zonder Vladimir Poetin (1952), zo onverwachts betrad de man op 16 augustus 1999 plotseling als premier het Kremlin. De door toenmalig president Boris Jeltsin naar voren geschoven Poetin was een onbekende bij het grote publiek, niet gelieerd aan een politieke partij en werd gezien als Jeltsin-getrouw. Hij kwam in een tijd dat premiers elkaar in hoog tempo opvolgden. De kans dat hem een ander lot zou treffen dan zijn voorgangers, achtte men laag. Poetin wist zich echter staande te houden en ondernam meteen harde actie, onder andere in het Tsjetsjeense conflict. De law and order-uitstraling van de voormalig KGB- en FSB-officier kwam daarbij van pas. Zo kwam het dat toen Jeltsin op de laatste dag van 1999 onverwachts opstapte, het Vladimir Poetin was die in een soort interim-constructie het presidentschap overnam. Drie maanden later won hij de verkiezingen met een meerderheid van 53 procent.
Sindsdien wordt Poetin beschouwd als de alleenheerser van Rusland. Na twee termijnen droeg Poetin de presidentszetel tijdelijk over aan partijgenoot Dmitri Medvedev – een man die in zijn politieke opvattingen geldt als gematigd, maar in zijn beleid desalniettemin nauwelijks van Poetin verschilt.
Poetin zelf staat bekend om zijn intensief onderhouden imago: is de man niet shirtloos aan het vissen of tijgers aan het verdoven, dan rijdt hij wel op Harley Davidsons over vliegdekschepen of voorkomt hij een natuurramp door halsoverkop een blusvliegtuig te besturen. Zijn vrouw en twee dochters probeert Poetin echter uit de publiciteit te weren.
Hoewel hij lange tijd geen formele verbintenis had met een politieke partij, verklaarde Poetin vanaf zijn entree in de politiek de Eenheidspartij te ondersteunen, die vlak voor zijn presidentschap werd opgericht. Die partij ging in 2001 op in Verenigd Rusland, waarvan Poetin in 2008 leider werd. Verenigd Rusland profiteert van Poetins populariteit en heeft volgens analisten een ‘effectieve alomvattende ideologie.’