Webspecial: The Leaderless Revolution

Tegenlicht sprak met Carne Ross, schrijver van The Leaderless Revolution - How Ordinary People Will Take Over and Change Politics in the 21st Century (2011), waarin hij oproept tot een moderne politieke revolutie. Hij beschrijft een zevental principes die hij daarbij essentieel acht.
Staat het er dan echt zo slecht voor met onze Westerse samenleving? Ross is overtuigd van wel. In het interview vertelt hij hoe zijn vertrouwen in de politiek ernstige schade opliep tijdens zijn carrière in de top van de diplomatiek.

De wereld volgens Carne Ross
1.   Introductie
2.   Lessen uit de diplomatiek
3.   Waar ging het mis?
4.   Een pleidooi voor anarchie?

Principes voor een leiderloze revolutie
5.   'Excavate your conviction'
6.   'Who's got the money, who's got the gun?'
7.   'Act as if the means are the end'
8.   'The Golden Rule'
9.   'Address those suffering the most'
10. 'Big picture, small deeds'
11. 'Kill the king'

Carne Ross introduceert zichzelf en bespreekt zijn achtergrond in de Britse diplomatiek.

De belangrijkste les die Carne Ross opdeed in zijn tijd als Britse diplomaat, was een morele: hij ontdekte dat het werken voor een overheid veronderstelde om zijn geweten los te koppelen van zijn handelen. 'I was completely discouraged from questioning the policies, and the truth is I went along with it.'
De veronderstelling dat de natiestaat op zich een eigen belang behartigt (los van de inwoners), leidt volgens Ross tot een verderfelijk beleid waarin de bevolking grotendeels buitenspel wordt gezet.

Op de vraag waar het misging, antwoordt Ross dat er sprake is van een 'sluipend proces,' dat zich nu kristalliseert in enkele schadelijke ontwikkelingen, waaronder de financiële crisis en veranderingen in het klimaat.
Globalisering heeft het representatieve rechtsstatelijke systeem in een nieuwe dimensie geplaatst, met name dankzij de verwante opkomst van invloedrijke, kapitaalkrachtige multinationals.

Is Carne Ross met zijn oproep tot revolutie een staat van anarchie aan het bepleiten?
'Meer dan andere mensen heb ik een sterke afkeer jegens anarchie,' aldus Ross. Toch ziet hij zichzelf als een zeer gematigde anarchist: 'Ik ben tot de conclusie gekomen dat de huidige vorm van overheidbestuur en internationale conflictbemiddeling haar doel mist, zodat er juist een chaotische en onstabiele situatie kan ontstaan.'
In plaats van anarchie, ziet Ross een meer horizontale overheidsstructuur voor zich, waarbij nieuwe sociale verbanden worden verkend en bevolkingen op een meer directe wijze met elkaar onderhandelen, in plaats van via een representatieve democratie.

'Excavate your conviction,' luidt het eerste principe dat Ross formuleert. Volgens hem berusten alle grote processen op de kracht van individueel initiatief. 'Het koesteren van individuele overtuigingen is daarom van groot belang.'

Alvorens over te gaan tot actie, is het belangrijk om bij elke kwestie een tweetal fundamentele vragen te beantwoorden: wie heeft de feitelijke macht in handen? Volgens Ross is deze macht tweeledig: kapitaal alsmede een geweldsmonopolie spelen een rol.

Deze uitspraak van Gandhi vormt een pijler voor de revolutie die Ross voor ogen heeft: beschouw het middel als het doel. 'De methode die je gebruikt om een probleem mee op te lossen, moet resoneren met de waarden die je in je einddoel wil behartigen.'
Wanneer doel en middel worden losgekoppeld, ontstaan al snel Stalinistische taferelen, legt Ross uit. 

'Behandel een ander zoals uzelf behandeld wenst worden,' luidt de opvatting waar Ross naar verwijst - ook wel aangeduid als de zogenaamde Gouden Regel.
Een pervers principe, vindt hij: 'Deze regel veronderstelt dat men eigen inzichten gebruikt om andermans wensen en behoeften in te vullen.'
In de praktijk kunnen de wensen en behoeften van anderen echter niet zomaar worden ingevuld, weet Ross uit zijn ervaring met diplomatiek. Het is juist zo'n Gouden Regel die toestaat dat opvattingen van gemarginaliseerde groepen mensen terzijde kunnen worden geschoven. In Ross' woorden: 'Listen, don't assume.'

Wat is het meest elementaire doel van politiek? Als het gaat om het gelukkiger maken van mensen - of het verbeteren van hun levens, hoe valt zoiets dan te meten?
'Dat kan niet,' legt Carne Ross uit: de meeste mensen weten zelf al nauwelijks wat hun welzijn verbetert.'
In plaats daarvan zou politiek beleid zich beter kunnen richten op het opheffen van leed - een gesteldheid die zich beter laat meten. Op die manier kan er volgens Ross een betekenisvolle bijdrage worden geleverd aan het verbeteren van maatschappelijk welzijn.

Hoe verwaarloosbaar de betekenis van een kleine, menselijke actie ook is, kan een optelsom van dergelijke acties leiden tot fundamentele veranderingen. Ross noemt de Grameen Bank, de lokaal opgezette bank die microkredieten verstrekt aan arme gezinnen in Bangladesh, als een belangrijk voorbeeld van deze stelling.
Ook het coöperatieve model weerspiegelt volgens Ross het belang van acties, beslissingen en handelingen op menselijke grootte. 'Als mensen zelf een onderdeel vormen van het bedrijf waarvoor ze werken, zijn ze bereid om harder en met meer toewijding te werken,' meent Ross.

Bij schaken is er maar één ding dat telt: het slaan van de koning. Volgens Ross is dat iets wat temidden van de huidige politieke tendensen nogal eens ontkend neigt te worden: het is een mythe waarin je door het tekenen van een petitie, of het drukken op een (Like?) knop plotsklaps bijdraagt aan het oplossen van een gecompliceerd probleem.
'Het klinkt bijna banaal, maar het is van belang om politiek effect teweeg te brengen,' benadrukt Ross. Maar als ook dat is bereikt - wat dan?
Ross zet uiteen hoe de wereld eruitziet na de veranderingen die hij beoogt. Wie int de belastingen? Wie heeft het geweldsmonopolie? En kunnen we überhaupt wel zonder geweld?

Interview: Chris Kijne