De Kingdom 111 111 begint gek te doen op de King Fahd Road. We zijn onderweg naar Riaad van een etentje in de woestijn met zo’n duizend bedoeïenen en onze gastheer prins Alwaleed bin Talal, de vierde rijkste man ter wereld (21 miljard dollar), laat ons afzetten bij ons hotel. Zijn kia Suburban is de enige auto ter wereld met een satellietschotel op het dak, maar die doet het nu niet. De chauffeur, een bedu met een pistool, heeft de koplampen en airconditioning uitgezet om elektriciteit te besparen.
‘De airbag gaat ieder moment ontploffen,’ zegt de cameraman. Maar de chauffeur houdt vol, en hortend en stotend komen we voor de hotelingang tot stilstand, tot hilariteit van de gasten, want iedereen weet natuurlijk van wie de Kingdom 111 111 is.
Anorexia
Er zijn momenten in Saudi-Arabië dat je denkt dat je in een Tom & Jerry-cartoon zit. Mensen denken al snel dat je het verzint, maar die formele Saudische wereld biedt voldoende speelruimte voor avant-garde en het absurde. Je hebt soms zomaar de slappe lach. Dat overkwam regisseur Bregtje van der Haak weer tijdens dat etentje in het woestijnverblijf van de prins. Ik zei, ‘Ga even een stukje lopen.’ Je kunt niet gaan zitten lachen om voldoende verlichting en airconditioning om een voetbalstadion koud en verlicht te houden. Nog afgezien van al dat – overigens voortreffelijke – eten, met iets van tien kamelen en schapen aan het spit. Verder was er de prins zelf – zappend langs al zijn satellietkanalen om de aandelenprijzen in de gaten te houden.
Prins Alwaleed bin Talal zit in de documentaire vanwege zijn Saudische feminisme, zeg maar. Hij ‘speelt een belangrijke rol’ voor de vrouwenemancipatie. De helft van het personeel van zijn Kingdom Holding is vrouw. Hij houdt kantoor op de 66ste verdieping van zijn Kingdom Tower, het hoogste gebouw van Riaad (99 verdiepingen), dat lijkt geleend uit Austin Powers. Hij geeft grif toe dat al zijn vrouwen ‘dun en aantrekkelijk’ moeten zijn. ‘Sorry, ik houd niet van dikke mensen.’ Boze tongen beweren zelfs dat ‘anorexia verplicht’ is en dat zijn stewardessen – hij heeft zijn eigen luchtvloot – minirokken moeten dragen met knielaarzen. Ach, het zal wel. Je kunt als Saudische prins niet winnen. Hij is net weer afgezeken in de Franse media vanwege zijn ‘harem’ en zijn ‘megalomane’ gedrag. De 66ste verdieping is Bimbo Land; de vrouwen zien eruit als Libanese popsterren met Big Hair. Ik ben de hele dag in touw geweest met zijn protocol officer – ook weer teveel floosie – die kettingrokend dun blijft. Ze werkte een tijd op de Saudische ambassade in Londen – je gaat echt anders naar die ‘stugge’ Saudi’s kijken – en wat ze daar deed durf ik niet te vragen. Ze zat wel dik in de clubscene en kreeg ineens een nerveuze stuip toen ik opmerkte dat cocaïne ook ‘fantastisch’ is om dun te blijven.
‘Kijk maar naar Kate Moss.’ Het drama rond het supermodel is groot nieuws hier.
Ik was ook nog even in het paleis van de prins, waar zijn gehele (dunne) hofhouding me verwelkomde in mini rokjes, glitterschoenen en strakke truitjes. Ik wist niet of ik moest lachen of huilen. Dina, het hoofd van de huishouding, liet me het zwembad zien in een laag uitgesneden blouse en grote zonnebril. Zou dit bij prins Charles thuis ook gebeuren? En dat allemaal op dag vier.
Joie de vivre
We hebben de eerste dagen ‘overleefd’ zoals dat dramatisch heet in de tv-wereld. Er was een stille paniek; niemand wilde meewerken, of liever, niemand wilde gefilmd worden. Maar de horoscoop – astrologie en mystiek zijn razend populair – beloofde alle goeds en een soort homeopathische ommezwaai heeft plaatsgevonden. Want nu wil absoluut iedereen in de film: de piloot van de prins, doktoren, professors, zakenvrouwen, prinsessen, noem maar op. Al hun vriendinnen. Het is niet bij te benen.
Bregtje zit al namen weg te krassen op de lijst. We kunnen een vijfdelige serie maken,’ zeg ik. ‘Heel Saudi-Arabië houdt van ons.’
En dat is waar. De Saudische pers besteedt pagina’s lange reportages aan het team. De geluidsman staat met kameel en al in de krant. Wereldberoemd in Saudi-Arabië. Wildvreemde mensen zwaaien. Deuren vliegen open. We krijgen overal de lekkerste hapjes en fruitsapjes en de duurste, beste bonbons. De Saudi’s zijn verslaafd aan fijne chocolade en hun peperdure chocolatiers zien er uit als theaterproducties met goudgespoten, Romeinse pilaren van gips. Dat oliegeld gaat echt niet op aan Milky Ways en andere troep. Het imago zit ze tegen maar joie de vivre en stijl kenmerkt de Saudi’s.
Het lijkt wel verboden om Saudi-Arabië leuk te vinden. Het moet een straf zijn. Dit is nu mijn zevende keer in het koninkrijk en ik krijg er geen genoeg van. Zodra je het lijstje met alle clichés – sluiers, ‘tirannen’ van mannen, niet auto mogen rijden, harems, hoofden afhakken, etc. – hebt weggestreept, zie je een assertieve maatschappij. De vrouwen die wij filmen zijn nauwelijks representatief voor een hele samenleving – dat waren de sufragettes ook niet – maar ik zie geen ‘neergeslagen ogen’ of ‘onderdanig’ gedrag. Wat je wel ziet is dat al die sterke, uitgesproken vrouwen vaders, mannen en zonen hebben die ze absoluut steunen. Het is dus geen eenzame strijd of de hele Saudische cultuur afkammen. Saudische vrouwen zijn trots op Saudi-Arabië.
We hebben al die ‘harem’-fantasieën ook wel gelezen. Het is een hele industrie van vrouwenboeken, maar ze vertellen niets over het ware Saudische leven. Wat wij nu toch mogen ervaren is een klein stukje leven zoals het echt is. Dat lekker griezelen over die ‘enge’ Arabieren is wel degelijk ingeprogrammeerd en onderdeel van zelfgenoegzaamheid. Ik weet dat, want ik ben met een Arabier getrouwd en de grapjes zijn vreselijk lollig… ‘Moet je nu ook in de sluier?’ – ‘Ja, maar alleen thuis in bed.’
Privacy
Filmen is anders dan schrijven. Het blijft hinken tussen de wereld die je kunt waarnemen maar niet filmen, en de wereld die je wel kunt laten zien. Er zijn geen vaste regels, maar de privacy van het familiedomein is vrij constant. Het is allemaal vrij inconsequent; er zijn geen vuistregels; het waait met de wind mee en dat maakt het zo boeiend.
We zijn in de ivf-kliniek van Dr. Zeinab Abotalib. We mogen haar patiënten filmen met toestemming van de vrouwen en hun mannen. We zijn het onderling eens dat geen van ons zo’n ‘invasie’ van privacy zou accepteren. Onvruchtbaarheid is te pijnlijk, te privé, maar we filmen zelfs het proces van eitjes uit een eierstok zuigen. Er staat een mini-theaterproductie met fijne chocolaatjes van een dankbaar paar dat nu met behulp van Dr. Zeinab een baby heeft. Maar ik vertaal ook de banden met gesprekken met patiënten. De pijn en het verdriet. Een patiënt zegt dat ze het ‘verdriet niet meer aankan’. In de vrouwenwachtkamer is de wanhoop onzichtbaar voor de wereld, maar universeel aanwezig. Misschien dat die sluier soms een schild is?
Potpourri
Ik word gek van al die prinsessen. Er komen er steeds meer bij. Hoeveel zijn er in godsnaam? Prinses Hala heeft me royaal vergeven voor mijn faux pas op het diner van de Kamer van Koophandel. Maar hoe kun je de namen van al die prinsessen onthouden? Ik schat dat er zo’n 43.000 zijn. Ik heb nu al dertig allerbeste prinsessenvriendinnen en dat is na twee weken. Prinses Hala wil ook in de film. Ik heb het beleefd afgeketst. Ik verwachtte een zakenvrouw van allure maar ze heeft een interieurwinkel met droogbloemen en ze staat zelf achter de kassa. Ze komt ook nooit in Gstaad of Saint-Tropez. Je hebt ‘first class’ en ‘second class’ royals, en prinsessen die potpourri verkopen.
Laatste avond. We zijn uitgenodigd door prinses Jawaher (juweel) en we verwachten een chique dame op leeftijd, een echte pro. Ze heeft onze activiteiten gevolgd vanuit Madrid en Londen. We kunnen geen nee zeggen. Ik voel eigenlijk al nattigheid want haar e-mail adres is iets met yahoo.com. Het is van een armoedigheid als prinsessen ook bij hotmail en zo zitten. Maar we kopen toch een boeket bloemen. Een groepje vrouwen verwelkomt ons en een meisje, vers van de clubscene in Ibiza, leidt ons rond terwijl ze sms-jes verzendt naar vrienden. Haar mobieltje speelt ook een hiphopdeuntje. Ik zeg tegen haar, ‘Hier, leg deze bloemen even weg, want die zijn voor de prinses.’ Er valt een stilte, maar zij begint te giechelen. Ik heb het meteen door. ‘Ah, jij bent de prinses. Heel goed. Hier zijn de bloemen.’
Pullquote/
Ik heb nu al dertig allerbeste prinsessenvriendinnen en dat is na twee weken
kader
Arabische vrouwen aan de top
In het tweeluik ‘Saudische oplossingen’ geeft Tegenlicht een beeld van de levensstijlen en opvattingen van carrièrevrouwen in Saudi-Arabië, het meest conservatieve land van de Arabische wereld. De invloed van de fundamentalistische islam op de maatschappij is er groter dan waar ook ter wereld. Recent lijkt de regering hervormingen door te voeren om vrouwen te laten participeren in de economie. Tegenlicht kreeg de unieke kans om kennis te maken met een aantal vooraanstaande carrièrevrouwen in dit fascinerende land. Voor het eerst kreeg een Nederlandse vrouw toestemming om te filmen in Saudi-Arabië. Regisseur Bregtje van der Haak ging (gesluierd) op reis en onderzocht in een persoonlijke roadmovie hoe werkende vrouwen in Saudi-Arabië de grenzen van het mogelijke opzoeken.