Chris Mullinger, organisator van de grootste conferentie op het gebied van islamitisch bankieren ( ‘International Islamic Finance Forum’), geeft aan dat het banktegoed van islamitische banken wereldwijd 202 miljard dollar bedraagt en de komende tijd met 10 tot 20 procent zal groeien. Ook in Europa hebben de banken hun pijlen op de moslimbevolking gericht. In Engeland, waar rond de 1,8 miljoen moslims wonen, biedt de islamitische tak van de ‘Hongkong and Shanghai Banking Corporation’ (HSBC) islamitische pensioenfondsen en hypotheken aan. De eerste islamitische bank van Engeland, de ‘Islamic Bank of Britain’, biedt ook betaalrekeningen aan. De groeiende interesse voor deze financiële diensten, die in overeenstemming zijn met de principes van de koran, hangt nauw samen met islamitische opvattingen over de economie.
Om te zorgen dat geld in de samenleving blijft circuleren, is het in veel islamitische landen een religieuze plicht om geld bij de bank te storten. De bank investeert het geld daarna in de samenleving. “Het geld moet in reële activa geïnvesteerd worden, zoals gebouwen en fabrieken”, zo laat de imam van de Al-Tawheed moskee in Amsterdam, Mahmoud El Shershaby, weten. Investeren in bedrijven die betrokken zijn bij gokken, alcohol en varkensvlees is verboden. Als het geld eenmaal is geïnvesteerd, ontvangt de moslim die zijn geld heeft gestort geen rente (vaak aangeduid als riba), maar deelt hij mee in de winst van de bank, die is gemaakt met de aangekochte reële activa. Geld verdienen met geld, zoals bij rente plaatsvindt, is binnen de islam namelijk ‘haram’, een zonde. Ook wanneer geld bij de bank wordt geleend, mag volgens de islam geen rente worden betaald. Volgens imam El Shershaby is de gedachte hierachter dat “iemand die geld leent het al moeilijk genoeg heeft. Met het vragen van rente maak je die persoon nog meer afhankelijk van geld”. De moslim betaalt over het geleende bedrag bovendien geen zakaat, de religieuze plicht om elk jaar 2,5 procent van het geld dat hij bezit als gift aan de armen weg te geven. De zakaat over het geleende bedrag wordt betaald door degene die zijn geld heeft uitgeleend.
Bij het verbod op rente wringt voor de moslims in Nederland de schoen. Omdat islamitisch bankieren in Nederland niet beschikbaar is, kunnen zij bij de bank niet terecht voor een spaarrekening of lening. “We moeten ons dagelijks door allerlei bochten wringen om in Nederland geen rente te betalen of te krijgen. Rood staan bij een Nederlandse bank is een zonde en het geeft een vervelend gevoel”, aldus Fared Zaari, de woordvoerder van de Al-Tawheed moskee. Om dit schuldgevoel te voorkomen, ontstaan allerlei informele leencircuits. Zo leent Fared zijn geld liever bij een paar rijke vrienden dan dat hij daarvoor naar de bank gaat. Fared heeft zelfs besloten geen huis te kopen. Hij moet daarvoor een hypotheek afsluiten en dus rente betalen. Een probleem dat onder moslims vaker speelt. Uit een internetenquête van ‘Islamic Commerce’, een Nederlands financieel adviesbureau, blijkt dat ongeveer 74 procent van de 2000 ondervraagde moslims zijn huis rentevrij zou willen financieren.
In Nederland valt er niet aan te ontkomen dat zo nu en dan rente moet worden betaald of ontvangen. In de zoektocht naar een eventuele religieuze rechtvaardiging voor deze zonde ontstaan heftige discussies, waarbij de koran als leidraad wordt genomen. Het heilige geschrift zegt over rente het volgende:
Degenen, die woekerwinst maken, verrijzen zoals iemand, die door Satan met krankzinnigheid is geslagen. Dat komt, omdat zij zeggen: "Handel is gelijk aan rente", terwijl Allah de handel wettig en de rente onwettig heeft verklaard. Die daarom een vermaning van zijn Heer krijgt en er mee ophoudt, hem zal toebehoren, hetgeen hij vroeger heeft ontvangen en zijn zaak is bij Allah. En zij, die terugvallen, zij zijn de mensen van het Vuur, daarin zullen zij vertoeven. (Koran, 2:275)
Deze passage uit de koran wordt door moslimgeleerden niet altijd hetzelfde geïnterpreteerd. Orthodoxe stromingen stellen dat de tekst zo klaar als een klontje is. Geen enkele vorm van rente is toegestaan, punt uit. Andere moslimgeleerden zeggen dat rente in bepaalde gevallen wel toelaatbaar is, bijvoorbeeld ter compensatie van inflatie. En af en toe wordt gezegd dat rente alleen verboden is als daarmee woekerwinsten worden behaald. Het verschil in interpretatie, maakt het islamitische bankieren gefragmenteerd en ondoorzichtig. Wat voor de één toelaatbaar is, gaat voor de ander te ver. In de wereld van het islamitisch bankieren is daarvoor de volgende oplossing bedacht. Banken raadplegen een panel van islamitische geleerden. De geleerden hebben zich in de economische wetten van de sharia gespecialiseerd en geven advies waar nodig is. Dus waar in de westerse bank de managers de besluiten nemen over de aangeboden financiële diensten, wordt dit bij islamitische banken ook door een panel van rechtsgeleerden gedaan.
Of het islamitisch bankieren in Nederland voet aan de grond zal krijgen, blijft vooralsnog onduidelijk. De potentiële markt is voor ABN Amro wel reden de mogelijkheden van islamitisch bankieren te onderzoeken. “Afhankelijk van de uitkomst van dit onderzoek zal de ABN Amro een besluit nemen”, zo laat Annemarije Haijtiink van ABN Amro weten. Het voordeel dat ABN Amro heeft, is dat de bank met haar dochteronderneming in Saoedi-Arabië, de ‘Saoedi Hollandi Bank’, ervaring met islamitisch bankieren heeft opgedaan. Woordvoerder van de Rabobank, Marco de Bruine, geeft aan dat zijn bank voorlopig geen rekeningen zonder rente zal gaan aanbieden. “Islamitisch bankieren is door de Nederlandse wet- en regelgeving vooralsnog erg lastig”, aldus De Bruine. Wel is de Rabobank gestart met een proef die voor de Nederlandse moslimbevolking aantrekkelijk kan zijn. Klanten kunnen bij de vestigingen in Utrecht en Boskoop een rekening openen waarbij de rente aan een goed doel wordt geschonken.
De initiatieven van de ABN Amro en de Rabobank laten zien dat het islamitisch bankieren in Nederland nog niet eens in de kinderschoenen staat. Ook banken uit Turkije en het Midden-Oosten in Nederland bieden geen voorzieningen voor sparen of lenen zonder rente. En dat is niet alleen nadelig voor de moslimbevolking, maar ook voor de Nederlandse economie. “Veel geld wordt nu door de Nederlandse moslimbevolking thuis opgepot of terug naar hun land van oorsprong gebracht”, zo laat imam El Shershaby weten. Het aanbieden van financiële diensten die in overeenstemming zijn met de koran, zou deze groep over de streep kunnen trekken om dit geld toch naar een Nederlandse bank te brengen.